31 mart,20 yanvar,26 fevral .....
YAZAR:AYNUR TALIBLI,İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarih və Mədəniyyət Araşdırmaları Bölümü.Yüksek Lisans.
Azerbaycan Türk Tarixi yağı düşmanların törətdiyi faciələr və acı gərcəklərlə doludur.Şanlı tariximizdə düşmanlarımıza görə tək suçumuz Türk və müsəlman olmağımız olmuşdur .Bu səbəbdən bizlərə qarşı nankorcasına düşmanlıq güdürdülər.Bu məqamda belə bir sual edə bilərsiniz" kimlər".Təbii ki cavab" ruslar və ermənilər" dir. Ayrıca bu düşmanlığın səbəblərindən biri olan iqtisadi cəhətlərdən sizə bəhs etməyəcəyəm.Bu yazımda sizə tarixi faktlardan daha çox bu soyqırımlarının töredilməsinin ardındakı qaranlıq pərdəni aralayacağam.Bəziləri oxuyunca məni faşist olaraq suçlaya bilər.Ama bu mənim üçün önemli belə deyil.Çünki hər şey göz önündədir və tarix bütün olanları yazır və yazmışdır. 31 mart türklərə qarşı açıq aydın bir soyqırımı idi.Bu soyqırımının səbəbi rusların "müstəqil Azərbaycan qorxusu" idi. Qafqazda müstəqil bir türk dövləti onların işlərinə gəlmirdi.Çünki dövlət olaraq rusları var edən türk milləti(Azerbaycan,Özbək,Tatar,Qazax,Qırğız Türkləri) olmuşdur.Belki bir müstəqil Türk dövlətinin qafqazda var olması digər Türkləridə müstəqilliyə meyl etdirəcək və baş qaldıracaqlardır.Bu səbəbdən də Azerbaycan Türklərinə qarşı erməni quldurlarıyla birlikdə soyqırımı törətdilər.1918-ci ildə 29-31 mart və 3 aprel günlərində 50 min Azərbaycan türkü qətlə yetirildi. Təkcə Bakıda 20 mindən çox Azərbaycan Türkü qətl edilmişdir. Azerbaycanın-Bakının mühüm iqtisadi ,siyasi mərkəz olmasi və petrol qaynağı olması hər zaman ermənilərin ,rusların iştahını qabartmışdır.
Azerbaycanlı Türk qardaşlarının harayına ,köməyinə Qafqaz Türk İslam Ordusu gəlidi.Bu şanlı Türk ordusu Oğuz Türk yurdu olan Azərbaycan torpaqları üçün 1132 əsgərini şəhid vermişdir.
Bu soyqırımı Azərbaycan Türklərinin tarixində sonuncu olmadı 1990-ci il 20 yanvar hadisələrində yenidən Bakı başda olmaqla Azərbaycan torpağlarında yenə eyni şərr qüvvələr -rus hərbi qüvvələri ve erməni çetələri,quldurları soyqırımı etdilər.Bu hadisələrin öncəsində isə Sovet dönəmində rus ve ermeni idareçilər utanmadan "xalqların qardaşlığı" safsatası ilə Azərbaycan Türklərini və digər türkləri sosial həyatda alçaldır ,əzirdilər."Xalqların qardaşlığı" safsatasını Azərbaycan Türklərini Türklüklərindən ,soylarında uzaqlaşdırmaq məqsədi ilə istifadə etmişlərdir.Bu qardaşlığın nəticəsi ağır oldu.Belə ki ,Biz Azərbaycan Türkləri,Türkiyəli və Güney Azərbaycandakı qardaşlarımızdan qoparıldıq.Dilimiz və dinimiz beynimizdən ruhumuzdan,könlümüzdən qoparılmağa çalışıldı.Bu siyasətdən ruslar və ermənilər qazanclı çıxdı.Onlar dillərini və dinlərini, qondarma millətlərini bizim torpaqlarımızda yaşatdılar və torpağılarımızı işğal etdilər. Bu siyasətin sonunda erməni və rus quldurları gücləndilər. O dönəmlərdə tələbə olan müəllimlərimdən Azərbaycan şairi Ə.Əhməd bizlərə bir gün başına gələn bir hadisəni danışdı.Dəyərli müəllimim Ağcabədidən Bakıya oxumağa gəldiyini və Bakının mərkəzin ev kirayə tutduğundan danışdı.Sözü gedən ev isə "padval" adlandırdığımız tipde yer altında müvəqqəti bir tələbə evi imiş.Ağcabədidə çox yaxşı şəraitdə yaşadığı halda Bakıda tələbə olduğu üçün o evdə qalmağa məcbur olduğundan bəhs etmişdi.O dönəm şairimizin dəyərli anası Bakıya oğlunu ziyarətə gəlir və gördüyü şərait qarşısında təəcüblənir.Beləki, ana oğlunun qaldığı evin bir "padval" olduğu halda yuxarı mərtəbədə bir rus qadının və itinin hündür bir eyvandan şəhəri seyr ediyini görüb üzülür..Yəni Azərbaycan Torpağında ruslar və ermənilər ən gözəl evlərdə yaşayır,onların övladları hər zaman ən yaxşı otamlarda olur,ama Azerbaycan Türkləri "padval"larda ,nəm basmış evlərdə yaşamalı olur.Şairimizin anasıda o dövrdə oğuluna "bu yaşayış deyil ,sən bu vəziyyətdə bu evdə qalırsan, yad bir qadin və iti səndən üst qatda və səndən üstün şəraitdə yaşayır deyib üzülür.Bu hadisə ilə bizə müəllimimiz dönəmin gərçəklərini anlatmağa, izah etməyə çalışmışdı. O dönəmin çirkabları bununlada bitmirdi.Sovet vaxtında vəzifəli şəxs olmaq, dövlət qulluğunda işləmək üçün erməni və rus qadınlarla evli olmaqda mütləq idi. Yəni açıq aydın Türk millətinin bütün imkanlarını əlindən alırdılar. Digər tərəfdən əsgəri xidmətdə gedən türk millətindən olan gənclərə daima yemekxanalarda və ya tikindi yerlərində görəv veririlirdi. .Mümkün olduğu qədər silhlardan və əsgəri təlimdən uzaq tutulurdular.Bunun səbəbi heç şübhəsiz.rusların savaşmağı bacaran türk milətinə qarşı dura bilməyəcəklərini anlamaları idi.Bütün bu imkanları istifadə edən ruslar və ermənilər daha da qudurdular və vətənimizin torpağına sahib çixmağa niyətləndilər.
1992-ci il 26 fevral tarixində rus erməni qudurları Türk qanına doymadıqlarını göstərib, yenidən Azərbaycan Türklərinə qarşı soyqırımı etdilər.Bir gecənin icində Xocalidaki əhalini yox etdilər,qətl etdilər. Ermənilər- ruslar Xocalıda ,83 uşaq,106 qadın və 70 dən çox yaşlı daxil olmaqla 613 nəfəri amansızca,insanlığa sığmayacaq tərzdə işgəncə edərək qətl etmiş və yüzlərlə əsir almışdır. Bu hadisə Türk millətinə qarşı törədilən növbəti soyqırımı idi.
Sizlərə qısada olsa 31 mart,20 yanvar,26 fevral soyqırımlarından bəhs etdim.Bütün bu tarixi faktlar -dəlilər göstərirki ruslar Qafqazda Azərbaycan Türklərinə qarşı etnik təmizləmə həyata keçirmişdir.Bu etnik təmizləmə sırasında özünə xiristian qardaş bildiyi ermənilərin İki dəniz arasında (Xəzər və Qara dəniz)"Böyük Ermənistan" qurmaq xəyalını da həyata keçirməyə çalışırdılar.Türk torpağlarına erməniləri köçürürdülər. Bütün bu haqsızlıqlara rağmən bu gün bəziləri ruslarla ,ermənilərlə yenidən qaynayıb qarışmağa başlamışlar.Azerbaycan Türk yurdunun sərhədlərini keçən kimi bəziləri gərçəkləri göz ardı edir.Unutmayın erməni quldurları, xirstian rus qardaşları olmadan biz Azerbaycan Türklərinə qarşı sadaladığımız soyqırımlarını törede bilməzdilər.Diqqət etdinizsə "soyqırımları "dedim.Bəli bir dəfə deyil, dəfələrlə bizlərə qarşı soyqırımı törətdilər.Bu məqamda məşhur Türkiyəli Türk düşünür ,ədib və şair Mehmet Akif Ersoyun bu misralarını xatırlatmaq istəyirəm: " Tarix təkərrürdən ibarətdir deyirlər.Heç ibrət alınsaydı tekerür mü edərdi?." Bu sözlərə diqqət edin ,bizə qarşı dəfələrlə soyqırımı edən erməniləri ,rusları bağışlayıb yenidən onlarla yaşadığımız üçün yenidən tarix təkrar etdi və onlar yenə bizə qarşı soyqırımı törətdilər.Eyni xətanı təkrarlayarıqsa, yenə bu ermeni məxluqlarının xəyanətinə şahid olarıq! Qisaca safqan Türk milləti olan Biz Azərbaycan Türklərinə qarşı daima qərəzli siyasət yeridən erməni və ruslara qarşı yenidən qardaş münasibəti bəsləmək hər zaman bizlərə həm siyasi,həm mədəni,həm də etnik baxımdan zərər verəcəkdir ,necəki daima zərərli olmuşdur.Sizlərə bu yaxınlarda Rusların "genetik balans pozulur və miqrantları ölkəmizdən çıxarırıq" siyasətini xatırlatmaq istərdim.Onların miqrant deyərək ölkədən çixarmağa çalışdığı(Azərbaycan,Özbəz,Qırğız,Tacik)Türklər idi.Ruslar müasir zamanda" faşistliyi " bu bahanə ilə etməyə çalışmışdır. Ama bu siyasət heç də uğurlu olmadı .Çünki" Türklərin ölkədən çixarılması" siyasəti davam etsəydi,Rusyada sosial həyatda hərəkətlilik olmazdı və həqiqətən bu işçi qüvvənin yox olmasına gətirib çıxarardı.Beləliklə bu siyasətdən məcburən vaz keçməli oldular.Burdan anlayacağınız, əgər əllərində imkan olsa ruslar yenə bizlərə qarşı qərəzli siyasətlərinə açıq aydın davam edərlərdi.Bu səbəbdən bizlər daima ehtiyatli və güclü olamalıyıq.Nə mutlu Türküm deyənə!
31 Mart 2017 Cuma
30 Mart 2017 Perşembe
YENİ TÜRK NƏSLİ NECƏ YETİŞDİRMƏLİ?!
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarih ve Medeniyet Araştırmaları Bölümü Yüksek Lisans.
Türk yurdunun ,obasının qoruyan ərlər,igidlər və xanimlar,xatunlar var olduqca Turk yurdu var olar.Hər zaman bunun önəmini anlamalı və bu bilinclə yaşamalıyıq.Fəqət son zamanlar istər yetişmə tərzi olsun, istərsə də mənəvi cəhətdən olsun bizlər və yeni nəsillərimiz xarici təsirlərin təyziqi ilə öz kökümüzdən uzaqlaşdırılırıq.Bu sonda əmin ola bilərsiniz ki, nəticə olaraq heç də xoş bəhrələr verməyəcəkdir. Başqalarının olmayan "mədəniyyətini" təqlid etmək həm atalarımıza həm də şanlı türk millətimizə qarşı ədəbzislik olar ki, zatən təqlid edilməyə çalışılan mədəniyyət ədəbsizliklərlə doludur.Çünki bizlər özümüzə döndükcə ,soy- kökümüzə bağlı qaldıqca hər zaman öncül və hər sahədə müvəffəqiyyətli -başarılı olarıq.Təbii sosial varlıq olaraq bizlər ətrafımızdakı digər millətlərin təsirində qala bilərik ama bunu "çağdaşlıq" adı altında istəyərək və bilərərk etmək doğru deyildir. Çünki, digər bir məqaləmdə qeyd etdiyim kimi özünü" mədəni","modern" sayan Avropalılara mədəniyyəti bizlər öyrətmişik. Hər halda bəzi gərcəkləri onlar-avropalılar qəbul etməsələrdə rəzil və geriçilik tarixi olaraq adlandırdıqları ilk və orta çağa nəzər salsalar yetərli olacaqdır. Bu yazımda tariximizdə biz Türklərin , atalarımızın evladlarını necə yetişdirdiyini,əski Türk toplumunda uşaqların önemini xatırladacağam ,bizim gələcəyimiz olan yeni türk nəslini necə yetişdirməmiz gərəkdiyini və onların Türk millətinin gələcəyi üçün nə qədər önəmli olduğunu qeyd edəcəyəm.
Sizə məlumdur ki bizim gələcəyimiz olan övladlarımız biz necə yetişdirəriksə o tərzdə həyatlarını davam etdirərələr. Təbii bəzi ətrafdakı təhlükələrə qarşı güclü olmağı da bizlər onlara kiçik yaşlarında öyrətməliyik. Bu mövzuda gözel bir atasözümüz vardIr:" Ağac yaşkən əyilir".Həqiqətən qeyd etdiyimiz ata sözümüz dərin mənaya malikdir.Yəni insan övladı ən çox kiçik yaşlarda öyrətimə və tərbiyəyə açıq olur.Uşaqlıqda övladlarımıza necə tərbiyə verəriksə hansi tərəfə yönəldiriksə yetkinlik yaşına gəldiklərində həyatlarında bunun önemli təsiri olar.
Əski Türklərin yaşam tərzi ve ailə münasibətlərini özündə əks etdirən ən sağlam qaynağ dastanlarımızdır.Bu dastanların arasında biz Oğuz Türklərinin əski yaşam tərzlərini və ailə münasibətlərini dolğun şəkildə əks etdirən ən önəmlisi heç şübəsiz Kitabi Dede Qorqud dastanıdır. Bu yazımda da zaman zaman Dede Qorqud dastanına əsaslanıb, örnəklər verəcəyəm.
Türk toplumunda uşaqlar bir gələcək abidəsidir.Yəni toplumun dəyərlərini sonrakı quşaqlara- nəsillərə daşıyacaq olan tək ünsürdür.Əski türklərdə uşaq ailə,toplum və hətta dövlət üçün gələcəyin təminatı olaraq görüldüyündən,Türk sosial həyatının gözbəbəyi və varoluşun əsasıdır. Ayrıca uşaqlar ana və atanın genetik şifrələriylə var olduqları ikinci zəmin-alan,cəmiyyət baxımından düşünüldüyündə isə cəmiyyətin xarakter daşıyıcısıdır. Yəni ailə və toplum uşaqda əks olunur. Uşağın Türk toplumunda bir dəyər olaraq görülməsinin bir digər səbəbi də onun doğasında -özülündə olan hərəkətlilikdir. Həmçinin uşaq ,Türk törəsini daima canli tutan bir ünsürdür.(1) Bu baxımdan uşaqlar türk toplumunda bir ehtiyac olaraq görülür. Bir gələcək ünsür və bir yaşadıcı olaraq görülən uşaq, hər zaman sayqı və sevgi göstərilən bir varlıqdır. Dədə Qorqud hekayələrinin qurucusu olan Türkün ortaq vicdanında və ortaq ağlında ,uşaq kiçik də olsa onurludur, bir mənliyə və olgunluğa sahib olaraq qarşımıza çıxar.Bu hekayələrdə uşaqlara çox zaman bir yetişkin kimi davranılır. Bu da uşaqların mənliyində,dəyər verilən bir varlıq olduğu hissini doğuraraq şəxsiyyətinin formalaşmasına müsbət bir təsir etmişdir.(2).Qeyd etdiyimiz kimi qədim Türklərdə də uşaq ,ailə hüququ baxımından önəmlidir.Bunun səbəbi uşağın ailənin davam etməsindəki ən önəmli ünsür olmasıdır.Uşağın olmadığı hallarda Türk erkəyi suçu qadınında axtarmamaqda ,özüdə sucu və ya qüsuru bölüşməkdədir. Bu bir həqiqətdir ki əski Türklərdə uşaq sahibi olmaq çox istənilən bir haldır.(3)
Türklərdə yeni doğulan uşağa belə qəhrəman gözü ilə baxılırdı.Cinsiyyətindən fərqli olmayaraq hər uşaq gələcəyin bir alp-Türk savaşçıdır.Alp sözü türkçe bir sözdür və bizim ərəbcə zor- anlamında işlətdiyimiz söz mənasındadır. Savaşçılara alp denilməsinin səbəbi isə hər zorluğu dəf edə biləcək gücə sahib olmasındandır.Yəni hər türk uşağı bir alpdır.
Uşağın varlığı ailənin gələcəyi üçün önəmlidir.Dədə Qorqud hekayələrində ,Dirsə Xanin oğlu-qızı olmadığından bəhs edilir.Dirsə Xan və Xatunu bu vəziyyətə üzülür. Dirsə Xan xanımının istəyi ilə ulu toyu toplayıb,dua etmələrini arzu edir.Bu duaların sonucunda xatunu hamilə qalır və bir müddət sonra oğlu dünyaya gəlir.(4)
Türklər qız və oğlan uşaqları arasında fərq görməzdilər .(5) .İnsanın yaradılışı baxımından fərq görməsələr də erkəy və ya qız uşaqlarının ailələr baxımında bir birlərindən fərqli ola biləcəkləri ehtimalıda vardır. Ana və ya ata qızını ərkək övladından və ya erkək övladını qız övladından daha çox sevə bilər.Bu mövzuda fərqli fikirlər mövcutdur. Bu fikirlərdən Ünal-Öztürk, qız və ərkəylərin dəğərləndirilməsi mövzusunda bəzi qızların daha çox sevildiyini düşünməkdədir.(6)Ögəl isə,Hun və Göktürk çağında bəri gələn bəlgələrdən yola çıxaraq erkək uşaqlara daha çox değer verildiyi düşüncəsindədir.(7)
Əski Türklərdə oğul övladı ifadə etmək məqsədi ilə "atac"sözü istifadə edilmişdir. Ataç-böyüklük göstərən uşaq,oğul mənasında deyilir. (Kaşğarlı Mahmud )(8) "Anaç" isə kiçikkən böyük bir anlayış göstərən qız,anacık(Kaşğarlı Mahmud )anlamında deyilir(9)Burdan əski türklərdə oğulun ataya qızın anaya bənzədiyi görülməkdədir."Ata oğul,ataç doğular "yəni oğul ataya bənzər ifadəsi bunu doğrulamaqdadır.(10).Oğul ataya ,qız anaya bənzədiyinə görə,erkək uşağın yetişdirilməsi atanın ,qız uşağının yetişdirilməsi ananın görəvi idi.
Ancaq qədim Türklərdə sadəcə övlad sahibi olmaq yetərli deyildi.Övladın savaşçı və qəhrəman olması da mühüm idi.Bunun üçün təlim yetişmə tərzi önəmli olmuşdur.Türklərdə uşağın yetişdirilməsinə ailə ortamından başlanır. Uşaqlar daha kiçik yaşda at minmək, qılınc oynatmaq,ox atmaq kimi igidlik,savaşcılığ xüsusiyyətlərini öyrənərkən ,toplumun-cəmiyyətin qaydalarını da öyrənirdilər.(11).Uşaqlar öyrənim,təlim zamanında belə qanunlara uymalı idilər.Dede Qorqud hekayələrində də uşaqlara verilən təlimin,eyitimin,tərbiyənin də böyük bir yeri vardır və əsərin müqəddimə qismində də buna diqqət çəkilir.:“Kız anadan görmeyince öğüt almaz, oğul atadan görmeyince sofra çəkməz. Oğul atanın yetiridür, iki gözinün biridür. Devletlü oğul kopsa ocağınun közidür… Ata adını yorıtmayan hoyrad oğul ata bilinden ininçə inməsə yiğ, ana rahmine düşince toğmasa yiğ. Ata adın yorıdanda devletlü oğul yiğ.” (Ergin, 2004: 74)(12)
Uşağların təlimi ailənin görəvi olmaqla bərabər toplumdaki bütün fərdlər də bu təlimdə məsuliyyət- sorumluluk daşıyır.Uşaqların hüquqi baxımdan təməl haqq və özgürlükləri ailə ortamında formalaşırdı.Qədim Türklərdə uşaqlar öz adlarını etdikləri qəhrəmanlıqlarla alırdılar.Adını öz haqqıyla- qəhrəmanlığı ilə alan bir uşaq ,düzenlənən törə-yığıncaq ilə adını hər kəsə duyurur -tanıdırdı.Uşaqlara verilən adlarda bəzi qavramlar diqqəti çəkirdi. Bu adlar içerisində Bozkurt,Kök Börü,Uku(Baykuş),Turul(Toğrul) ve başqa isimler yer almaqdadır.(13)Yağıbasan ismi düşmanın hücumu dəf edilən gün doğulan uşaqlara,Aşbergen ismi aş töreni edildiyi gün doğulan uşağa,Konak Keldi ismi,sayılı misafir gəldiyi gün doğulana,Uralbəy,Sırgəldi,İdilbey isimləri doğulduğu yerə görə verilən isimlərdir.(14)Bu isimlər verilərkən təbiət qüvvətlərinin,ruhların və cinlərin yeni doğulan uşağın həyatına müdaxilə etməyəcəyi düşünülürdü.(15).Uşağın uzun ömürlü olması üçün Tokdasın,Dursun kimi isimlər verilərkən bunların yanında yaxşı xarakterli xüsusiyyətlərini anlatmaq üçün Tınıbek,Canıbek,Alper (16) kimi isimlər verilirdi.
Türklərdə qurd igidliyin senbölü -işarətidir.Bu səbəbdən Kurd insan ismi kimiTürklərdə istifadə edilir.Bu yerdə Türk Tariximizdə önəmli yeri olan Tür alpı sərgərdəsi Ertuğrul Qazinin bu sözlərini xatırlatmaq istəyirəm : Türk balası qurd olur,basdığı yer yurd olur"Burdanda anlaşıldığı kimi Türklər övladlarını qəhrəman kimi yetişdirir və igidliyin onların şanını yüksəltdiyinə inanırlar.
Qeyd etdiyimiz kimi qədim Türklərdə mücadələ əsasdır və uşaqlarda da qəhrəmanlıq ən yüksək sosial dəyərdir.Bele olduğu halda qız uşaqlarınında da dəyəri , ata binmek, qılınc oynatmaq, ox atmak, düşmana hücum etmek, yəni maddi qüvvət təzahürləri ile ölçülür (Kaplan, 2002: 23). (17)Çünki göçebə ve hər zaman düşmənlə savaşan bir toplumda, kadının da alp tipinə uyğun olması yəni qəhrəman, qorxusuz və çevik olması gərəkir. Bu halın, əsərdəki Bamsı Beyrek ve Kan Turalı hikâyələrində yoğun olaraq əks edildiyini görürük: Bamsı Beyrek, atasına evlənəcəyi qızın xüsusiyyətlərini belə söyləyir: “Ata mana bir kız alı vir kim, men yirümden turmadın ol turmah gerek, men kara koç atuma binmedin ol binmeh gerek, men karımuma varmadın ol baş getürmek gerek, bunun gibi kız alı vir baba mana.” Beyrek‟in atası Pay Püre Xan da “Oğul sən kız diləməzsin kəndünə bir hampa istər-imişsin.” (Ergin 1989: 124) (18)deməkdədir. Məhz hikâyənin öncəsində Beyrek, beşik kərtməsi olan Banu Çiçəyin evinə tesadüfən gəlir. Daha önce görmədikləri üçün bir-birlərini tanımirlar. Banu Çiçək, qarşısındakı insanın həqiqətən beşik kərtməsi olub olmadığını öyrənmək üçün Beyrek‟e bir təklif edir: “Gəl imdi senün ilə ava çıkalum, əgər senün atun mənüm atumı kiçer ise onun atını dahi kiçersin. Hem senün ile oh atalum, meni kiçer isen, anı dahı, kiçersin ve hem senün ile güreşelüm, meni basar isen anı dahı basarsın.” (Ergin, 2004: 123)(19) deyər ve Beyrək də bu təklifi qəbul edər. Ardından Banu Çiçək ve Beyrek, bir-birlərini yenmək üçün mücadələyə- yarışa başlar, ox atarlar, güləşirlər. Sonunda Beyrek, Banu Çiçəyi yenər. Banu Çiçək də özünü tanıdar və bu olaydan sonra nişanlanırlar. Burada görülür ki qəhrəman, qız və ya ərkək olsun evlənəcəyi insanı cəsarətinə, igidliyinə ve savaşçı özəliklərinə görə seçirdilər. Bu hekâyələrdə də görüldüyü kimi, ərkəklər qədər qadınların da igid və qorxusuz olmaları gözlənilir ve igid bir ərkək ancaq özü kimi cəsur və igid bir qızla evlənməyi tərcih- etmektedir -seçməkdədirlər.
Sizlərə qədim Türklərin uşaqları necə yetişdirildiyindən və əski türk toplumunda uşaqların önəmindən bəhs etdim.Atalarımız övladlarını xüsusi təlimlə yetişdirirdilər.Bəs bizlər necə edirik? Bəzən onları xarici dil öyrənsinlər,bilgisayarı bilsinlər,yeni -müasir dünyadan geri qamasinlar və.s kimi məşğuliyyətlərə yönəldirərkən kökündən ,özündən milli kimliklərindən qoparırıq.Dil öyrənsinlər deyərəkdən evimizdə onlarla başqa dildə (rus,ingilis) danışır ana dilimizi unutdururuq,modern olsunlar deyə əcayib tərzdə musiqi dinləmələrinə,qeyri-etik geyimlərinə gözyumuruq və güclü şəxsiyyətə malik olsunlar deyə ,mənəvi cəhətdən yetişdirməyi unuduruq. Hal belə olunca əcayib bir nəsil yetişir ,milli kimliyini unutmuş,dilini bilməyən,mədəniyyətin sadəcə avropalılarda olduğunu düşünən bir nəsil.Bu məqamda Türk dünyasının görkəmli ədibi Bəxtiyar Vahabzadənin bu misralarını xatırlatmaq istəyirəm:"Yad yerin halvası çox şirin olar".
Qaçırsan, min illik ənənədən qaç!
Hər kəsə bənzəmə, sən təzə yol aç!
Dediyin hər sözü duy dərin-dərin.
Həyatda gördüyün geriliklərin
Demə ki, hamısı ənənədəndir!..
Sən niyə arxanı köhnə sayırsan
Qaçıb öz atandan bəs bu nədəndir
Özgə ataları yamsılayırsan?
"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"
Gülmə öz kökünə, ayıbdır sənə!
Ot kökü üstündə bitər, unutma,
Köhnə damğasını vurub atana,
Özgədən özünə sən ata tutma!
Yadın köhnəsi də dilin əzbəri,
Ənənən çiyninə niyə yük oldu?
Anlaya bilmirəm, nə vaxtdan bəri
Yadı yamsılamaq yenilik oldu?!
Həqiqətən bu misralar hər şeyi əks etdirir.Bizlər Atalarımızın övladlarını yetişdirdiyi tərzdə yetişdirəriksə hər şey daha fərqli olar.Biz övladlarımıza başqa dilləri öyrədək ama öz dilimizi unutdurmayaq,onları başqa millətlərin mədəniyyətlərindən xəbərdar edək ,ama öz kökünü unutdurmayaq. Türk İslam mədəniyyəti dünyanın ən əsil və möhtəşəm mədəniyyətidir.Onlara -övladlarımıza xarici filimlərin xəyalı qəhrəmanlarını sevdirmək ,örnək göstərməyin əvəzinə Türk Taiximizin yaşamış və elm, mədəniyyət , hərb sahəsində uğurlar qazanmış şəxsiyyətləri xatırladıb ,öz qəhrəmanlarımızı sevdirək. Tarixində ,soyunda qəhrəmanları olmayan millətlər xəyali-sanal qəhrəmanlar uydurub ,kitablar yazaraq,filimlər çəkərək öz nəsillərini yönləndirməkdə ,tərbiyə etməkdədirlər.Bizim şanlı Türk tariximixdə minlərcə qəhrəman,igid atalarımız vardır.Unutmayın gözəl və anlamlı bir ata sözümüz var :"Od kökü üstə bitər" Özümüzdən kökümüzdən qoparıqsa başqa millətlərə kölə olmağa məhkum olarıq.Bizim şanli tariximiz nam salmış millətimiz var . Uşaqlarımızı bizim gələcəyimizdir,onlara atalarını unutdurmamalı və onların qəhrəman bir milləti təmsil etdiklərini xatırlatmalıyıq. Mustafa Kəmal Atatürkün söylədiyi kimi "ÇOCUKLAR GELECEĞİMİZİN GÜVENCESİ YAŞAMA SEVİNCİMİZDİR, BUGÜNÜN ÇOCUĞUNU YARININ BÜYÜĞÜ OLARAK YETİŞTİRMEK HEPİMİZİN İNSANLIK GÖREVİDİR"
Nə mutlu Türküm deyənə!
Son olaraq Türk komutan İshak Çelik beyin bu sözlərini sizlərlə paylaşmaq istərdim"Keçmişini unutanın gələcəyi olmaz"
İstifadə edilən mənbələr:
1.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 14, Sayı: II Sayfa: 209-223, ELAZIĞ-2004 DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NİN ÇOCUK EĞİTİMİ AÇISINDAN ÖNE SÜRDÜĞÜ DEĞERLER VE ORTAYA ÇIKARMAK İSTEDİĞİ TİP ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME.
A) AİLE VE TOPLUMUN ÇOCUĞA BAKIŞ EKSENİ 1. Bir İhtiyaç Unsuru Olarak Çocuk
2.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 14, Sayı: II Sayfa: 209-223, ELAZIĞ-2004
AİLE VE TOPLUMUN ÇOCUĞA BAKIŞ EKSENİ.
İtibar Kaynağı Olarak Çocuk
3.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
4.GÖKYAY, O. Ş. (1973) Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
5.ÖGEL, B. (2001) Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 4. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
6.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
7..ÖGEL, B. (2001) Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 4. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
8KAŞGARLI MAHMUD (1985) Divan-ı Lûgat’it Türk Tercümesi. Cilt II, Çev. Besim ATALAY, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
9.KAŞGARLI MAHMUD (1985) Divan-ı Lûgat’it Türk Tercümesi. Cilt I, Çev. Besim ATALAY, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
10.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
11.KOCA, K.-UĞURLU, S. (2010) “Dede Korkut Hikâyelerinden Hareketle Türk Kültüründe Erkek Evlat Olarak Oğul Kavramı”. Akademik Bakış Dergisi, Sayı 22, Celalabat-Kırgızistan, 1-10.
12.ERGiN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
13.RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
14.İNAN, A. (2000) Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
15..RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
16..RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
17.KAPLAN, Mehmet (2002), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Ġstanbul: Dergâh Yayınları
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarih ve Medeniyet Araştırmaları Bölümü Yüksek Lisans.
Türk yurdunun ,obasının qoruyan ərlər,igidlər və xanimlar,xatunlar var olduqca Turk yurdu var olar.Hər zaman bunun önəmini anlamalı və bu bilinclə yaşamalıyıq.Fəqət son zamanlar istər yetişmə tərzi olsun, istərsə də mənəvi cəhətdən olsun bizlər və yeni nəsillərimiz xarici təsirlərin təyziqi ilə öz kökümüzdən uzaqlaşdırılırıq.Bu sonda əmin ola bilərsiniz ki, nəticə olaraq heç də xoş bəhrələr verməyəcəkdir. Başqalarının olmayan "mədəniyyətini" təqlid etmək həm atalarımıza həm də şanlı türk millətimizə qarşı ədəbzislik olar ki, zatən təqlid edilməyə çalışılan mədəniyyət ədəbsizliklərlə doludur.Çünki bizlər özümüzə döndükcə ,soy- kökümüzə bağlı qaldıqca hər zaman öncül və hər sahədə müvəffəqiyyətli -başarılı olarıq.Təbii sosial varlıq olaraq bizlər ətrafımızdakı digər millətlərin təsirində qala bilərik ama bunu "çağdaşlıq" adı altında istəyərək və bilərərk etmək doğru deyildir. Çünki, digər bir məqaləmdə qeyd etdiyim kimi özünü" mədəni","modern" sayan Avropalılara mədəniyyəti bizlər öyrətmişik. Hər halda bəzi gərcəkləri onlar-avropalılar qəbul etməsələrdə rəzil və geriçilik tarixi olaraq adlandırdıqları ilk və orta çağa nəzər salsalar yetərli olacaqdır. Bu yazımda tariximizdə biz Türklərin , atalarımızın evladlarını necə yetişdirdiyini,əski Türk toplumunda uşaqların önemini xatırladacağam ,bizim gələcəyimiz olan yeni türk nəslini necə yetişdirməmiz gərəkdiyini və onların Türk millətinin gələcəyi üçün nə qədər önəmli olduğunu qeyd edəcəyəm.
Sizə məlumdur ki bizim gələcəyimiz olan övladlarımız biz necə yetişdirəriksə o tərzdə həyatlarını davam etdirərələr. Təbii bəzi ətrafdakı təhlükələrə qarşı güclü olmağı da bizlər onlara kiçik yaşlarında öyrətməliyik. Bu mövzuda gözel bir atasözümüz vardIr:" Ağac yaşkən əyilir".Həqiqətən qeyd etdiyimiz ata sözümüz dərin mənaya malikdir.Yəni insan övladı ən çox kiçik yaşlarda öyrətimə və tərbiyəyə açıq olur.Uşaqlıqda övladlarımıza necə tərbiyə verəriksə hansi tərəfə yönəldiriksə yetkinlik yaşına gəldiklərində həyatlarında bunun önemli təsiri olar.
Əski Türklərin yaşam tərzi ve ailə münasibətlərini özündə əks etdirən ən sağlam qaynağ dastanlarımızdır.Bu dastanların arasında biz Oğuz Türklərinin əski yaşam tərzlərini və ailə münasibətlərini dolğun şəkildə əks etdirən ən önəmlisi heç şübəsiz Kitabi Dede Qorqud dastanıdır. Bu yazımda da zaman zaman Dede Qorqud dastanına əsaslanıb, örnəklər verəcəyəm.
Türk toplumunda uşaqlar bir gələcək abidəsidir.Yəni toplumun dəyərlərini sonrakı quşaqlara- nəsillərə daşıyacaq olan tək ünsürdür.Əski türklərdə uşaq ailə,toplum və hətta dövlət üçün gələcəyin təminatı olaraq görüldüyündən,Türk sosial həyatının gözbəbəyi və varoluşun əsasıdır. Ayrıca uşaqlar ana və atanın genetik şifrələriylə var olduqları ikinci zəmin-alan,cəmiyyət baxımından düşünüldüyündə isə cəmiyyətin xarakter daşıyıcısıdır. Yəni ailə və toplum uşaqda əks olunur. Uşağın Türk toplumunda bir dəyər olaraq görülməsinin bir digər səbəbi də onun doğasında -özülündə olan hərəkətlilikdir. Həmçinin uşaq ,Türk törəsini daima canli tutan bir ünsürdür.(1) Bu baxımdan uşaqlar türk toplumunda bir ehtiyac olaraq görülür. Bir gələcək ünsür və bir yaşadıcı olaraq görülən uşaq, hər zaman sayqı və sevgi göstərilən bir varlıqdır. Dədə Qorqud hekayələrinin qurucusu olan Türkün ortaq vicdanında və ortaq ağlında ,uşaq kiçik də olsa onurludur, bir mənliyə və olgunluğa sahib olaraq qarşımıza çıxar.Bu hekayələrdə uşaqlara çox zaman bir yetişkin kimi davranılır. Bu da uşaqların mənliyində,dəyər verilən bir varlıq olduğu hissini doğuraraq şəxsiyyətinin formalaşmasına müsbət bir təsir etmişdir.(2).Qeyd etdiyimiz kimi qədim Türklərdə də uşaq ,ailə hüququ baxımından önəmlidir.Bunun səbəbi uşağın ailənin davam etməsindəki ən önəmli ünsür olmasıdır.Uşağın olmadığı hallarda Türk erkəyi suçu qadınında axtarmamaqda ,özüdə sucu və ya qüsuru bölüşməkdədir. Bu bir həqiqətdir ki əski Türklərdə uşaq sahibi olmaq çox istənilən bir haldır.(3)
Türklərdə yeni doğulan uşağa belə qəhrəman gözü ilə baxılırdı.Cinsiyyətindən fərqli olmayaraq hər uşaq gələcəyin bir alp-Türk savaşçıdır.Alp sözü türkçe bir sözdür və bizim ərəbcə zor- anlamında işlətdiyimiz söz mənasındadır. Savaşçılara alp denilməsinin səbəbi isə hər zorluğu dəf edə biləcək gücə sahib olmasındandır.Yəni hər türk uşağı bir alpdır.
Uşağın varlığı ailənin gələcəyi üçün önəmlidir.Dədə Qorqud hekayələrində ,Dirsə Xanin oğlu-qızı olmadığından bəhs edilir.Dirsə Xan və Xatunu bu vəziyyətə üzülür. Dirsə Xan xanımının istəyi ilə ulu toyu toplayıb,dua etmələrini arzu edir.Bu duaların sonucunda xatunu hamilə qalır və bir müddət sonra oğlu dünyaya gəlir.(4)
Türklər qız və oğlan uşaqları arasında fərq görməzdilər .(5) .İnsanın yaradılışı baxımından fərq görməsələr də erkəy və ya qız uşaqlarının ailələr baxımında bir birlərindən fərqli ola biləcəkləri ehtimalıda vardır. Ana və ya ata qızını ərkək övladından və ya erkək övladını qız övladından daha çox sevə bilər.Bu mövzuda fərqli fikirlər mövcutdur. Bu fikirlərdən Ünal-Öztürk, qız və ərkəylərin dəğərləndirilməsi mövzusunda bəzi qızların daha çox sevildiyini düşünməkdədir.(6)Ögəl isə,Hun və Göktürk çağında bəri gələn bəlgələrdən yola çıxaraq erkək uşaqlara daha çox değer verildiyi düşüncəsindədir.(7)
Əski Türklərdə oğul övladı ifadə etmək məqsədi ilə "atac"sözü istifadə edilmişdir. Ataç-böyüklük göstərən uşaq,oğul mənasında deyilir. (Kaşğarlı Mahmud )(8) "Anaç" isə kiçikkən böyük bir anlayış göstərən qız,anacık(Kaşğarlı Mahmud )anlamında deyilir(9)Burdan əski türklərdə oğulun ataya qızın anaya bənzədiyi görülməkdədir."Ata oğul,ataç doğular "yəni oğul ataya bənzər ifadəsi bunu doğrulamaqdadır.(10).Oğul ataya ,qız anaya bənzədiyinə görə,erkək uşağın yetişdirilməsi atanın ,qız uşağının yetişdirilməsi ananın görəvi idi.
Ancaq qədim Türklərdə sadəcə övlad sahibi olmaq yetərli deyildi.Övladın savaşçı və qəhrəman olması da mühüm idi.Bunun üçün təlim yetişmə tərzi önəmli olmuşdur.Türklərdə uşağın yetişdirilməsinə ailə ortamından başlanır. Uşaqlar daha kiçik yaşda at minmək, qılınc oynatmaq,ox atmaq kimi igidlik,savaşcılığ xüsusiyyətlərini öyrənərkən ,toplumun-cəmiyyətin qaydalarını da öyrənirdilər.(11).Uşaqlar öyrənim,təlim zamanında belə qanunlara uymalı idilər.Dede Qorqud hekayələrində də uşaqlara verilən təlimin,eyitimin,tərbiyənin də böyük bir yeri vardır və əsərin müqəddimə qismində də buna diqqət çəkilir.:“Kız anadan görmeyince öğüt almaz, oğul atadan görmeyince sofra çəkməz. Oğul atanın yetiridür, iki gözinün biridür. Devletlü oğul kopsa ocağınun közidür… Ata adını yorıtmayan hoyrad oğul ata bilinden ininçə inməsə yiğ, ana rahmine düşince toğmasa yiğ. Ata adın yorıdanda devletlü oğul yiğ.” (Ergin, 2004: 74)(12)
Uşağların təlimi ailənin görəvi olmaqla bərabər toplumdaki bütün fərdlər də bu təlimdə məsuliyyət- sorumluluk daşıyır.Uşaqların hüquqi baxımdan təməl haqq və özgürlükləri ailə ortamında formalaşırdı.Qədim Türklərdə uşaqlar öz adlarını etdikləri qəhrəmanlıqlarla alırdılar.Adını öz haqqıyla- qəhrəmanlığı ilə alan bir uşaq ,düzenlənən törə-yığıncaq ilə adını hər kəsə duyurur -tanıdırdı.Uşaqlara verilən adlarda bəzi qavramlar diqqəti çəkirdi. Bu adlar içerisində Bozkurt,Kök Börü,Uku(Baykuş),Turul(Toğrul) ve başqa isimler yer almaqdadır.(13)Yağıbasan ismi düşmanın hücumu dəf edilən gün doğulan uşaqlara,Aşbergen ismi aş töreni edildiyi gün doğulan uşağa,Konak Keldi ismi,sayılı misafir gəldiyi gün doğulana,Uralbəy,Sırgəldi,İdilbey isimləri doğulduğu yerə görə verilən isimlərdir.(14)Bu isimlər verilərkən təbiət qüvvətlərinin,ruhların və cinlərin yeni doğulan uşağın həyatına müdaxilə etməyəcəyi düşünülürdü.(15).Uşağın uzun ömürlü olması üçün Tokdasın,Dursun kimi isimlər verilərkən bunların yanında yaxşı xarakterli xüsusiyyətlərini anlatmaq üçün Tınıbek,Canıbek,Alper (16) kimi isimlər verilirdi.
Türklərdə qurd igidliyin senbölü -işarətidir.Bu səbəbdən Kurd insan ismi kimiTürklərdə istifadə edilir.Bu yerdə Türk Tariximizdə önəmli yeri olan Tür alpı sərgərdəsi Ertuğrul Qazinin bu sözlərini xatırlatmaq istəyirəm : Türk balası qurd olur,basdığı yer yurd olur"Burdanda anlaşıldığı kimi Türklər övladlarını qəhrəman kimi yetişdirir və igidliyin onların şanını yüksəltdiyinə inanırlar.
Qeyd etdiyimiz kimi qədim Türklərdə mücadələ əsasdır və uşaqlarda da qəhrəmanlıq ən yüksək sosial dəyərdir.Bele olduğu halda qız uşaqlarınında da dəyəri , ata binmek, qılınc oynatmaq, ox atmak, düşmana hücum etmek, yəni maddi qüvvət təzahürləri ile ölçülür (Kaplan, 2002: 23). (17)Çünki göçebə ve hər zaman düşmənlə savaşan bir toplumda, kadının da alp tipinə uyğun olması yəni qəhrəman, qorxusuz və çevik olması gərəkir. Bu halın, əsərdəki Bamsı Beyrek ve Kan Turalı hikâyələrində yoğun olaraq əks edildiyini görürük: Bamsı Beyrek, atasına evlənəcəyi qızın xüsusiyyətlərini belə söyləyir: “Ata mana bir kız alı vir kim, men yirümden turmadın ol turmah gerek, men kara koç atuma binmedin ol binmeh gerek, men karımuma varmadın ol baş getürmek gerek, bunun gibi kız alı vir baba mana.” Beyrek‟in atası Pay Püre Xan da “Oğul sən kız diləməzsin kəndünə bir hampa istər-imişsin.” (Ergin 1989: 124) (18)deməkdədir. Məhz hikâyənin öncəsində Beyrek, beşik kərtməsi olan Banu Çiçəyin evinə tesadüfən gəlir. Daha önce görmədikləri üçün bir-birlərini tanımirlar. Banu Çiçək, qarşısındakı insanın həqiqətən beşik kərtməsi olub olmadığını öyrənmək üçün Beyrek‟e bir təklif edir: “Gəl imdi senün ilə ava çıkalum, əgər senün atun mənüm atumı kiçer ise onun atını dahi kiçersin. Hem senün ile oh atalum, meni kiçer isen, anı dahı, kiçersin ve hem senün ile güreşelüm, meni basar isen anı dahı basarsın.” (Ergin, 2004: 123)(19) deyər ve Beyrək də bu təklifi qəbul edər. Ardından Banu Çiçək ve Beyrek, bir-birlərini yenmək üçün mücadələyə- yarışa başlar, ox atarlar, güləşirlər. Sonunda Beyrek, Banu Çiçəyi yenər. Banu Çiçək də özünü tanıdar və bu olaydan sonra nişanlanırlar. Burada görülür ki qəhrəman, qız və ya ərkək olsun evlənəcəyi insanı cəsarətinə, igidliyinə ve savaşçı özəliklərinə görə seçirdilər. Bu hekâyələrdə də görüldüyü kimi, ərkəklər qədər qadınların da igid və qorxusuz olmaları gözlənilir ve igid bir ərkək ancaq özü kimi cəsur və igid bir qızla evlənməyi tərcih- etmektedir -seçməkdədirlər.
Sizlərə qədim Türklərin uşaqları necə yetişdirildiyindən və əski türk toplumunda uşaqların önəmindən bəhs etdim.Atalarımız övladlarını xüsusi təlimlə yetişdirirdilər.Bəs bizlər necə edirik? Bəzən onları xarici dil öyrənsinlər,bilgisayarı bilsinlər,yeni -müasir dünyadan geri qamasinlar və.s kimi məşğuliyyətlərə yönəldirərkən kökündən ,özündən milli kimliklərindən qoparırıq.Dil öyrənsinlər deyərəkdən evimizdə onlarla başqa dildə (rus,ingilis) danışır ana dilimizi unutdururuq,modern olsunlar deyə əcayib tərzdə musiqi dinləmələrinə,qeyri-etik geyimlərinə gözyumuruq və güclü şəxsiyyətə malik olsunlar deyə ,mənəvi cəhətdən yetişdirməyi unuduruq. Hal belə olunca əcayib bir nəsil yetişir ,milli kimliyini unutmuş,dilini bilməyən,mədəniyyətin sadəcə avropalılarda olduğunu düşünən bir nəsil.Bu məqamda Türk dünyasının görkəmli ədibi Bəxtiyar Vahabzadənin bu misralarını xatırlatmaq istəyirəm:"Yad yerin halvası çox şirin olar".
Qaçırsan, min illik ənənədən qaç!
Hər kəsə bənzəmə, sən təzə yol aç!
Dediyin hər sözü duy dərin-dərin.
Həyatda gördüyün geriliklərin
Demə ki, hamısı ənənədəndir!..
Sən niyə arxanı köhnə sayırsan
Qaçıb öz atandan bəs bu nədəndir
Özgə ataları yamsılayırsan?
"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"*"
Gülmə öz kökünə, ayıbdır sənə!
Ot kökü üstündə bitər, unutma,
Köhnə damğasını vurub atana,
Özgədən özünə sən ata tutma!
Yadın köhnəsi də dilin əzbəri,
Ənənən çiyninə niyə yük oldu?
Anlaya bilmirəm, nə vaxtdan bəri
Yadı yamsılamaq yenilik oldu?!
Həqiqətən bu misralar hər şeyi əks etdirir.Bizlər Atalarımızın övladlarını yetişdirdiyi tərzdə yetişdirəriksə hər şey daha fərqli olar.Biz övladlarımıza başqa dilləri öyrədək ama öz dilimizi unutdurmayaq,onları başqa millətlərin mədəniyyətlərindən xəbərdar edək ,ama öz kökünü unutdurmayaq. Türk İslam mədəniyyəti dünyanın ən əsil və möhtəşəm mədəniyyətidir.Onlara -övladlarımıza xarici filimlərin xəyalı qəhrəmanlarını sevdirmək ,örnək göstərməyin əvəzinə Türk Taiximizin yaşamış və elm, mədəniyyət , hərb sahəsində uğurlar qazanmış şəxsiyyətləri xatırladıb ,öz qəhrəmanlarımızı sevdirək. Tarixində ,soyunda qəhrəmanları olmayan millətlər xəyali-sanal qəhrəmanlar uydurub ,kitablar yazaraq,filimlər çəkərək öz nəsillərini yönləndirməkdə ,tərbiyə etməkdədirlər.Bizim şanlı Türk tariximixdə minlərcə qəhrəman,igid atalarımız vardır.Unutmayın gözəl və anlamlı bir ata sözümüz var :"Od kökü üstə bitər" Özümüzdən kökümüzdən qoparıqsa başqa millətlərə kölə olmağa məhkum olarıq.Bizim şanli tariximiz nam salmış millətimiz var . Uşaqlarımızı bizim gələcəyimizdir,onlara atalarını unutdurmamalı və onların qəhrəman bir milləti təmsil etdiklərini xatırlatmalıyıq. Mustafa Kəmal Atatürkün söylədiyi kimi "ÇOCUKLAR GELECEĞİMİZİN GÜVENCESİ YAŞAMA SEVİNCİMİZDİR, BUGÜNÜN ÇOCUĞUNU YARININ BÜYÜĞÜ OLARAK YETİŞTİRMEK HEPİMİZİN İNSANLIK GÖREVİDİR"
Nə mutlu Türküm deyənə!
Son olaraq Türk komutan İshak Çelik beyin bu sözlərini sizlərlə paylaşmaq istərdim"Keçmişini unutanın gələcəyi olmaz"
İstifadə edilən mənbələr:
1.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 14, Sayı: II Sayfa: 209-223, ELAZIĞ-2004 DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NİN ÇOCUK EĞİTİMİ AÇISINDAN ÖNE SÜRDÜĞÜ DEĞERLER VE ORTAYA ÇIKARMAK İSTEDİĞİ TİP ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME.
A) AİLE VE TOPLUMUN ÇOCUĞA BAKIŞ EKSENİ 1. Bir İhtiyaç Unsuru Olarak Çocuk
2.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 14, Sayı: II Sayfa: 209-223, ELAZIĞ-2004
AİLE VE TOPLUMUN ÇOCUĞA BAKIŞ EKSENİ.
İtibar Kaynağı Olarak Çocuk
3.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
4.GÖKYAY, O. Ş. (1973) Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
5.ÖGEL, B. (2001) Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 4. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
6.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
7..ÖGEL, B. (2001) Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 4. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
8KAŞGARLI MAHMUD (1985) Divan-ı Lûgat’it Türk Tercümesi. Cilt II, Çev. Besim ATALAY, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
9.KAŞGARLI MAHMUD (1985) Divan-ı Lûgat’it Türk Tercümesi. Cilt I, Çev. Besim ATALAY, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
10.ÜNALAN, S.-ÖZTÜRK, H.(2008) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13: 2, 89-109.
11.KOCA, K.-UĞURLU, S. (2010) “Dede Korkut Hikâyelerinden Hareketle Türk Kültüründe Erkek Evlat Olarak Oğul Kavramı”. Akademik Bakış Dergisi, Sayı 22, Celalabat-Kırgızistan, 1-10.
12.ERGiN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
13.RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
14.İNAN, A. (2000) Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
15..RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
16..RASONYI, L. (1971) Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
17.KAPLAN, Mehmet (2002), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Ġstanbul: Dergâh Yayınları
18.Ergin 1989: 124)
19.ERGĠN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları
20 Mart 2017 Pazartesi
TÜRKÜN BAHAR BAYRAMI VƏ YA NOVRUZ(YENİ GÜN),İLK YAZ!!!
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul.Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarix və Mədəniyyət Araştırması Bölümü.Yüksək Lisans.
Türk yurduna,elimizə,obamıza,vətənimizə bahar gəldi.Baharın gəlişi həm təbiəti,həm də ruhumuzu canlandırır.Bütün həyat canlanır ,torpağ oyanır. Baharın gəlişi əksər toplumlarda insanlar tərəfindən bayram olaraq qeyd edilir.Türk millətidə baharın gəlişini xüsusi ilə qeyd edir və təbiətin oyanışını bayram havasında yaşayır .Əksər Türklər də bu bayrama farsalar kimi Novruz deyir. Bu yazımda "Novruz nədir?", "digər millətlərdə və biz Türklərdə ilk yaz bayramının önəmini" , "Novruzun Türk tarixində Ergenekonla əlaqesi"ni qeyd edəcəyəm".
Geceylə gündüzün beraberləşdiyi və qışın bitib ,baharın başladığı 21 mart gərək heyvandarlıqla gərəksə də əkinçiliklə məşqul olan topluluqlar üçün həyatın dönüm nöqtəsi olan önəmli bir gündür. İqlimdəki dəyişikliklər insanlarin həyat tərzi və məşğuliyyətlərindəki dəyişikliklərin başlanğıcı olan 21 Mart tarixi bir çox qövm və kültürdə yeni il olaraq qəbul edilib, bayram kimi qeyd ediləcək qədər önəmlidir. (Çobanoğlu 2000: 33-34) (1).Qeyd etdiyimiz kimi gecə və gündüzün bərabərləşdiyi 21 mart günü, bütün mədəniyyətlərdə soyuq və məşəqqətli olaraq bilinən qışın bitməsi; isti, olumlu və şəvqətli olaraq qəbul edilən Yayın başlanmasıdır. Baharın gəlişi ,təbiətin oyandışı və dolayısıyla ürəmənin və ürətməyin başlanğıcıdır.(2)
Öncədəndə qeyd etdiyimiz kimi Baharın gəlişi əksər irqlərdə və toplumlarda bayram kimi qeyd edilir. Bu bayramları bəziləri dini içərik -motivlər qataraq yeniden güncəllənmişdir və yenidən isimləndirilmişdir.(Önal 2000: 184).(3)Bunlar yəhudi inancında ,Musa peyğəmbərin yəhudiləri Firavunun Zülümündən qurtararaq Sina yarımadasına götürməsi gününün xatirəsinə "Pesah" bayramına,Xristianlıqda isə İsa peyğəmbərin yenidən doğuşunu təmsilən "Paskalya-Pasxa" yortusuna-bayramına dönüşdürülmüşdür.(Güngör 1995: 33,Öztürk 1996: 71, İnan 1976: 176, Günay 2006: 245) (4).Ayrıca başda ruslar olmaq üzərə slav kökənli xalqlar tərəfindən hər il 3-9 mart günləri arasında qeyd edilen "Maslenitsa" həm qeyd edilmə səbəbi, həmdə qurluşu ilə Türk dünyasinda qeyd edilən Novruz -Ergenekon Bayramıyla bənzərlik təşkil edir.(Alyılmaz 2009: 29-54). (5)
Novruz sözü farsçadır, iki sözün., nev (yeni) və ruz (gün) birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Əski İran təqviminə görə "yeni ilin " ,baharın başlamasıdır. Bundan başqa Səlçuklu hökumdarı Cəlaləddin Məlikşahın tərtib etdirdiyi təqvimdə də Novruz (Takvim-i Cəlali) qeyd edilməkdədir. Burda Novruz İran Novruzundan 6 gün sonra gəlir.21 22 martda günəş qoç bürcünə girər ,gecə ilə gündüz bərabərləşər. (6)
Novruz gününün doğuşu ilə əlaqədar rəvayətlər çeşitlidir-müxtəlifdir.. Rəvayetlərin birində Zərdüşt dönəmindən İran höküdarı Cəmşidin Azerbaycana gəldiyi və buranı çox bəyənib burda başına tac geydiyi gün olaraq qeyd edilir. (7)Bir digər rəvayət də görə atəşin Cəmşid tərəfindən kəşf edilməsinə aiddir.Buna rəvayətə görə atəşi ilk dəfə kəşf edən iranlılar qorxu ilə atəşə səcdə etmiş və müqəddəs hesab etmişlər.Beləliklə atəşin bulunduğu ilk günü İranlılar Novruz olaraq qəbul etmişlərdir(8).İsalamdan sonra isə buna dini motivlər qatılmışdır.Buna görə Allah yer üzünü Novruz günü yaradmışdır.Hz Adəm torpağdan o gün yaradılmış,Hz Adəm ilə Hz Həvva Ərəfatda o gün görüşmüşdür.Hz Nuh Tufandan sonra o gün yer üzündə torpağa ayaq basmışdır.Hz Yusuf o gün atıldığı quyudan qurtulmuşdur.Hz Musa Qızıl dənizi o gün keçmişdir.Hz Yunus balığın qarnından o gün qurtarılmışdır.(9)Hz Alini doğum gününü ,Hz Əlinin xəlifə olmasını və Hz Muhamməd peyğəmbər olması kimi əlamətdar gün olaraq görmüşlərdir(10)
Novruz Türklərdə milatdan öncə III yüzildən bəri qeyd edilən bayramdır.Adlandırma ve qeyd etmək şəkilləri müxtəlif olsada Türk dünyasında Novruz eyni anlamda və bir-birinə uyğun adət ənənələrlə qeyd edilməkdədir.(Tutar 2002: 611).(11). Türk dünyasında Nevruz, Navruz, Novruz, Sultan-ı Nevruz, Sultan-ı Navrız, Navrez, Nevris, Naorus, Novros, Navrıs, Noruz gibi bəzı tələffüz fərqlilikləri ilə ifadə edilməkdədir (Türkdoğan 1996: 29).(12) Novruz, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde Yılsırtı, Mart Dokuzu, Mart Bozumu, Sultan Nevruz, Güz Dönümü, Yeni Gün gibi Türkçe isimlərlə bilinməkdə və qeyd edilməkdədir.. Həmən hər Türk coğrafyasında və Türk topluluklarında Novruz’un izləri görülməkdədir. Altay Türkləri;" Cılgayak Bayramı", Azərbaycan Türkləri;" Ergenekon", "Bozkurt Bayramı", Başkurt Türkleri;" Ekin Bayramı", Doğu Türkistan; "Yeni Gün", "Baş Bahar", Gagavuzlar; "İlkyaz", Hakas Türkleri; "Cılsırtı", "Ulu Kün ", Karaçay-Malkar Türkleri; "Gollu", "Gutan", "Saban Toy", "Tegri, Toy", Qazax Türkleri;" Ulus Günü", Kazan Türkleri ve Karakalpaklar; "Ergenekon Bayramı", Türkmənlər;"Teze Yıl", Uygur Türkleri; "Yeni Gün" kimi fərqlı isimlərlə Novruz’u qeyd etməkdədirlər. (http://www.necatidemir.net/images/demir/bkosem/nevruz.pdf)
Çinli Prof .Dr . Ch in-chug-main in əski Çin Təqvimləri mövzusunda apardığı araşdırmalara görə Milatdan öncə VIII. yüzillərdə yaşayan qədim Türk qövmü"Ti"lər, "Nug-li" adlı həm ay həm də günəşə görə düzənlənən və mart ayını yeni il hesab edən bir təqvim istifadə edirdilər.(13). Chou Sülaləsinin tarixinin "GöyTürk təzkərəsi"bölümündə isə" Göktürklər bitkilərin yaşardığı zamanı yeni il olaraq qeyd edirler"deyilir(14).
Türklərdə Novruzla əlaqədar inanışlar və qaydalar milatdan öncə III yüzildən başladığını qeyd etmişdik.Yəni Mete Xan zamanında da davam etdiyi bilinir.Minlərcə ildir Müsəlman Türk dünyası ,Xristiyan Qaqauz və Çuvaşlar ,Şamanist Yakut Türləri daxil olmaqla bütün Türk milləti Novruzu qeyd etmişdir.(15)
Türklərin Novruz -Ergenekon Bayramı ənənələri ilə əlaqədar tarixi qaynaqlarda geniş bilgi almaq mümkündür.Bu qaynaqlarin bəziləri;Firdovsinin "Şahnamə", Kaşkarlı Mahmud’un" Divân-ı Lügat’it Türk",Yusuf Has Hacib’in" Kutadgu Bilik", Ömər Xəyyamın "Nevruzname",
, Hüca Ali Termizi’nin" Novruzname", Mevlana Lütfi’nin "Gül ve Novruz "(Racabov 2000: 146). , Ebulgazi Bahadır Han’ın "Şecere-i Türk "(Ebulgazi Bahadır 1925: 35-38) adlı eserleridir. XI. yüzildə yaşayan məşhur alim Əl-Buruni Novruzun yeni il olduğunu və Türklər daxil bütün asya xalqları aarasinda kutlandığını qeyd edir. Mahmud Kaşgarlida öz əsərində belə qeyd etmişdir.(Kafalı 1995: 25). (16) Dahi ədibimiz Nizami Gəncəvi də "İSGƏNDƏRNAMƏ" adlı əsərində milatdan öncə 350 ci illərdə Novruzun Türklər Tərəfindən təntənəli xalq bayramı olaraq qeyd edildiyini yazmışdır.(Gencevi vd.1982).
Türklərdə Novruzla əlaqədar görünən ən önəmli rəvayət bu günün Ergenekon günü oluşudur.Bununla əlaqədar olaraq Çay"ın Ebulgazi Bahadır Han’ın Secere-i Türk adlı əsərinden aldığı Ergenekon Destanı beledir(Çay 1999: 35-38) (17); "Bir gün bütün qövmlər GöY-Türklər’ə qarşı birləşərək onları hiylə ilə yendiler. Göy-Türklər’in çadırlarını, mallarını, yurdlarını yağmaladılar. Böyüklərin hamısını qılıncdan keçirdilər. Kiçikləri özlərinə kölə etdilər. Bu yağmadan qurtulan Kıyan/Kayan və Negüş/Tukuz bir gecə qadınlarıyla birlikdə düşməndən qaçdılar. Yurda gəldilər. Düşmandan qaçıb gələn dört maldan (dəvə, at, öküz, qoyun) çox buldular. Dağların içində insan yolu düşməz bir yer izləyib oturalım deyib dağa doğru sürülerini sürüb getdiler. Vardıqları yerdə axarsular, çeşmələr, türlü otlar, meyvəli ağaçlar, türlü türlü avlar var idi. O yeri görüncə Tanrı’ya şükürlər qıldılar ve buraya Ergenekon adını qoydular. Dört yüz il sonra Ergenekon’da özləri ve sürüləri o qədər çoxaldılar ki sığmadılar. Bu sebebden buradan çıkış yolları axtarnağa başladılar. O zaman bir dəmirçinin önərisiyle-tövsiyyəsiylə dağın geniş yerinə bir qat odun, bir qat kömür düzdülər və atəş yandırdılar. Tanrı’nın gücüylə atəş qızdıqdan sonra dəmir dağ əriyib axdı. Yüklü dəvə çıxa biləcək qədər yol oldu. O günü, o ayı, o saati bəlirləyib dağdan çıxdılar. O günden bəri yeni ilin başladığı gecə Gök-Türkler’de adət oldu. O günü bayram saydılar. Bir parça demiri ateşe salıp qızdırırlar. Önce Kağan-Xaqan bunu maşayla tutup örsə qoyar, çekiçlə dövər. Ondan sonra bəylər də eynən təkrarını edər. Bu günü müqəddəs bilərlər, beləcə Tanrı’ya şükr etmiş olardılar..
Farslar isə Novruzu XI. yüzildən etibarən qeyd etmişler.Bu da fars milliytçisi Firdovsinin teşviki ilə olmuşdur. Firdovsi bu bayrami fars bayrami olaraq görmüşdür. halbuki Novruzu-Ergenekon bayramını farslar Türklərdən öyrənmişlərdir.İranda bu gündə Güney Azərbaycanda 4o milyon Türk yaşayır.Qəznəlilər,Səlçuklu,Timurilər,Qaraqoyunlular,Ağqoyunlular,Səfəvilər,Qacarlar,Avşarlar kimi bir çox Türk dövləti yüzillərcə İL bu bölgəyə hakim olmuşlardır.
Türklərdə bilinən ən qədi Təqvim 12 heyvanlı Türk təqvimidir.Təqvimi’dir (Turan 1998: 92-93) Bu təqvimdə yeni il 21 Mart, yəni Novruz’dur (Genç 1997: 1-2). Türklərin kullandığı- istifadə etdiyi təqvimlərdən biri de Celali Takvim’dir. Takvim-i Celalî’de yeni il ve ilkbahar başlanğıcı olan bu gün, Rum’î Təqvimə görə 9 Mart’a təsadüf etməkdə ve Novruz olarak qəbul edilmekdədir (Tepekaya 2002: 600). Səlçuklularda bugün əyləncələr düzənləyib, şənliklər edib, özel yemekler pişirildiyi ve özəl hədiyyələr alınıb verildiyi bilinməkdədir (Turan 1998: 92-93). (18)
Bütün bu Tarixi faktlar Novruzun gələnəkdən gələn milli Türk bayramı olduğuna işarə edir. Biz türklər İslam dinini qəbul etmədən öncədə və etdikdən sonrada tarix boyu Novruz -Ergenekon bayramını dinimizə örfümüzə uyğun şəkildə qeyd etmişik.Ama bəzi azınlıqlar (kürdlər) dünyaya hökm edən Türk millətindən təsirlənərək bu bayramı sonradan qeyd etmələrinə baxmayaraq siyasətlərinə uygun olaraq başqa yönlərə çevirməyə ,öz marağlarına uyğun hala gətirməyə çalışırlar.Bəziləri sual edirlər ki,nədən bu bayramı Türk dövlətləri farsca "Novruz" olaraq adlandırır.Ama bunun səbəbi bəllidir.Bu gün ingilis dilli beynəlxalq dil hesab edildiyi kimi o dönəmlərdə fars və ərəb dilləri siyasət elm dili hesab edilirdi.İlk çağlarda ,orta çağlarda farsca Tarix ,ədəbiyyat və siyasət sahəsində önəmli dil olduğundan, Güneydəki Türk dövlətlərində , Türk hakimiyyəti olan bölgələrdə bu farsca söz - Novruz yaygın halda istifadə edilmişdir.Ama bu vəziyyət Qaqauz Turklərində və Yakut Türklərində belə deyil .Bunu öncədən qeyd etdik.
Sizin diqqətinizi bölücülərin Novruzu Zərdüşə qədər enən bir tarixdən gəldiyi iddasina yönəltmək istərdim. Onlar Zərdüştü Kürd peyğəmbər olaraq tanimlayirla və bu tamamən yanlışdır.Burdanda onlar bu bayramı Novruzu" Dəmirci Kava"dastanında qaynaqlanan bir başqaldırış-üsyan günü olaraq qeyd etmək istəyirlər .Ancaq Kava olayının anladıldığı Firdovsinin " Şahnamə "sinə baxdığımızda bu hadısenin 31 avqusta təsadüf etdiyini görərik.Bunun 21 mart Novruz-Ergenekon günüyle heç bir elaqesi yoxdur.Novruzu "Dəmirçi Kava" ilə bağlaşdırmaq həm bilimsəl həm də məntiqi baximdan doğru deyildir.(19)
Türk Yurdu Aərbaycanda Novruz -Ergenekon xüsusi ilə qeyd edilir.Milli bayramımız olan Novruza aid ənənələr illər ,yüz illər keçsə də qorunub saxlanır.Çərşənbələr önəmlə qeyd edilir və bayram gününə hazırlıqlar başlayır.Bir-birindən ləziz yeməklər,şirniyyatlat-tatlılar bişirilir.Uşaqların yaddaşında Novruz "şekerbur,paxlava və rəngli boyalarla boyanmış yumurtaların olduğu bayram" kimi qalır.Türk Şairi M.Hüseyn Şəhriyar "Heyder Babaya Salam" şeirində Novruz bayramının adət ənənələrində xüsusi ilə bəhs edirdi.:
Bayram olub,qızıl palçıq əzəllər,
Naxış vurub otaqları bəzəllər,
Taxçalara düzmələri düzəllər,
Qız gəlinin fındıqçası,hənası
Həvəslənər anası, qaynanası Və Ya
Yumurtanı göyçək,güllü boyardıq
Çaqqışdırıb sınanları soyardıq
Oynamaqdan bircə məgər doyardıq?
Əli mənə yaşıl aşıq verərdi,
İrza mənə NOVRUZGÜLÜ dərərdi.
Sonda sizə Azərbaycanin qurucusu və Türk millətinin tanınmış milli düşünürü M.Əmin Rəsulzadənin fikirlərini xatırlatmaq istəyirəm:
"...Milli Hökümətin qurulmasında təqəddüm edən illərdə şəkilləşən milli hərəkat və ümumi Türkçülük davasında Novruz və ya Yenigünün özəl bir yeri olmuşdur. Türkçülük və millətçilik yoluna girən Azərbaycanda Novruz bayramı Cəmşid və ya Şiə Səfəvi ənənələrinə deyil,Ərgənəkon əfsanəsinə bağlanır və adına da Qurtuluş Bayramı deyilir.Əsrləercə özlərinini çevirən dağlar arasında mahsur qalan (mühasirədə qalan) Türklər,bir dəmirçinin mərifəti və Bozqurdun dəlalaətiylə əsarətdən qurtularaq geniş dünyaya qovuşmuş və azad olmuşlar.9 martda baş verən bu uğurlu hadisə, yeni təqvimlə 21 marta təsadüf edən bir yeni gündə,bir Novruzda olmuşdur.... İran -Turan ənənələrini özündə birləşdirən Novruz Bayramı Azərbaycandakı özəlliyi ilə həddən ziyadə gərçək bir təbiət,həyat və hüriyyət bayramı olaraq,xalq kütlələrinin adət və ənənələrində yer almaqda və əsil dəyəridə bu nöqtədədir." M.Ə.Rəsulzadə."Novruz Bayramı" məqaləsi ."Azərbaycan " jurnalı . Ankara .yıl:3 Sayiı12(24),mart 1954-cü il
İstifadə edilən mənbələr:
1.ÇOBANOĞLU, Özkul (2000), “Türk Dünyası Sosyo-Kültürel Bağlamında Nevruz Bayramının Yapısal ve ĠĢlevsel Bakımlardan Halkbilimsel Çözümlemesi”, Uluslar arası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, 33-38.
2.Türklerden başka diğer halklarda bahar gelenekleri ve Nevruzla iliĢkileri hakkında bakınız: Kemalettin Köroğlu; “Mezopotamya’da Yeni Yıl Törenleri Nevruz’un Kökeni” Türk Dünyasında Nevruz, Yay. Haz. Nadir Devlet, Ġstanbul 1999, s. 35-39; NeĢet Çağatay; “Kuzey Yarımküre Halklarının YılbaĢı Günü Nevruz”, Uluslar arası Nevruz Semineri Bildirileri, 21-23 Mart 200 Ankara, s. 19-23
3.ÖNAL, Mehmet Naci (2000), “Muğla’da Nevruz”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi I (3): 183-197.
4.GÜNGÖR, Harun (1995), “Önasya Kültürlerinde Yeniden DoğuĢ ve Türklerde Nevruz”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar arası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara.
5.ALYILMAZ, Semra (2009), Maslenitsa ve Nevruz Bayramları Arasındaki ĠliĢki”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Karadeniz Sosyal Araştırmaları Özel Sayısı) II (7): 29-54.
6.Marmara Üniversitesi yayin no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet
7.Marmara Üniversitesi yayın no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet İstanbul 1999.NEVRUZ \I
8. ÇAY, Abdulhalûk M. (1999), Nevrûz Türk Ergenekon Bayramı, Ankara.
9..Marmara Üniversitesi yayın no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet İstanbul 1999.NEVRUZ \I
10.MAKAS, Zeynelâbidin (1987), Türk Milli Kültüründe Nevruz, Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayını
11.TUTAR, Hasan (2002), “Tarihte ve Mitolojide Nevruz”, Türkler, C. 3: 611-621
12. TÜRKDOĞAN, Orhan (1996), “Eski Bir Kültür Kodu Olarak Nevruz”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 100: 23-38.
13.Nevruz’u kutlamaktadırlar (http://www.necatidemir.net/images/demir/bkosem/nevruz.pdf) 1 Nuraniye-Erkin H. Ekrem, “Uygurlarda Nevruz Kutlamaları”, Nevruz, s. 157.
14.Ekrem, agm, s. 157’den naklen.
15.Reşat Genç, “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Nevruz, (Yayına hazırlayan: Sadık Tural), Atatürk Kültür Merkezi yay., Ankara 1995, s. 22-23.
16.RACABOV, Nazar (2000), “Nevruz Asya Halklarının Ezeli Bayramı (Özbekistan Örneğinde Nevruz)”, Uluslar arası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, 145-157.
EBULGAZİ Bahadır Han (1925), Şecere-i Türk, Yayına Haz. Rıza Nur, Ġstanbul. FEDAİ
KAFALI, Mustafa (1995), “Türk Kültüründe Nevruz ve Takvim”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar arası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20-22 Mart 1995, Ankara
17.ÇAY, Abdulhalûk M. (1999), Nevrûz Türk Ergenekon Bayramı, Ankara
18.TURAN, Mustafa (1998), “Tarihi Kaynaklar IĢığından Nevruz’un MenĢei Meselesi”, Milli Folklor V (37): 90-104.
GENÇ, ReĢat (1997), “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Sayı 12: 1-9
TEPEKAYA, Muzaffer (2002), “Türk Kültüründe ve Tarihinde Nevruz”, Türkler, C. 3: 600- 610.12: 1-9.
19.Prof.Dr. Abdülhaluk Çay .Nevruz :Türkün Ergenekon bayramı. turlsolu.com.tr.
Xüsusi Təşəkkür verdiyi dəyərli bilgilər üçün Türk komutan İshak Çelik bəyə Sayqılarımla.
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul.Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarix və Mədəniyyət Araştırması Bölümü.Yüksək Lisans.
Türk yurduna,elimizə,obamıza,vətənimizə bahar gəldi.Baharın gəlişi həm təbiəti,həm də ruhumuzu canlandırır.Bütün həyat canlanır ,torpağ oyanır. Baharın gəlişi əksər toplumlarda insanlar tərəfindən bayram olaraq qeyd edilir.Türk millətidə baharın gəlişini xüsusi ilə qeyd edir və təbiətin oyanışını bayram havasında yaşayır .Əksər Türklər də bu bayrama farsalar kimi Novruz deyir. Bu yazımda "Novruz nədir?", "digər millətlərdə və biz Türklərdə ilk yaz bayramının önəmini" , "Novruzun Türk tarixində Ergenekonla əlaqesi"ni qeyd edəcəyəm".
Geceylə gündüzün beraberləşdiyi və qışın bitib ,baharın başladığı 21 mart gərək heyvandarlıqla gərəksə də əkinçiliklə məşqul olan topluluqlar üçün həyatın dönüm nöqtəsi olan önəmli bir gündür. İqlimdəki dəyişikliklər insanlarin həyat tərzi və məşğuliyyətlərindəki dəyişikliklərin başlanğıcı olan 21 Mart tarixi bir çox qövm və kültürdə yeni il olaraq qəbul edilib, bayram kimi qeyd ediləcək qədər önəmlidir. (Çobanoğlu 2000: 33-34) (1).Qeyd etdiyimiz kimi gecə və gündüzün bərabərləşdiyi 21 mart günü, bütün mədəniyyətlərdə soyuq və məşəqqətli olaraq bilinən qışın bitməsi; isti, olumlu və şəvqətli olaraq qəbul edilən Yayın başlanmasıdır. Baharın gəlişi ,təbiətin oyandışı və dolayısıyla ürəmənin və ürətməyin başlanğıcıdır.(2)
Öncədəndə qeyd etdiyimiz kimi Baharın gəlişi əksər irqlərdə və toplumlarda bayram kimi qeyd edilir. Bu bayramları bəziləri dini içərik -motivlər qataraq yeniden güncəllənmişdir və yenidən isimləndirilmişdir.(Önal 2000: 184).(3)Bunlar yəhudi inancında ,Musa peyğəmbərin yəhudiləri Firavunun Zülümündən qurtararaq Sina yarımadasına götürməsi gününün xatirəsinə "Pesah" bayramına,Xristianlıqda isə İsa peyğəmbərin yenidən doğuşunu təmsilən "Paskalya-Pasxa" yortusuna-bayramına dönüşdürülmüşdür.(Güngör 1995: 33,Öztürk 1996: 71, İnan 1976: 176, Günay 2006: 245) (4).Ayrıca başda ruslar olmaq üzərə slav kökənli xalqlar tərəfindən hər il 3-9 mart günləri arasında qeyd edilen "Maslenitsa" həm qeyd edilmə səbəbi, həmdə qurluşu ilə Türk dünyasinda qeyd edilən Novruz -Ergenekon Bayramıyla bənzərlik təşkil edir.(Alyılmaz 2009: 29-54). (5)
Novruz sözü farsçadır, iki sözün., nev (yeni) və ruz (gün) birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Əski İran təqviminə görə "yeni ilin " ,baharın başlamasıdır. Bundan başqa Səlçuklu hökumdarı Cəlaləddin Məlikşahın tərtib etdirdiyi təqvimdə də Novruz (Takvim-i Cəlali) qeyd edilməkdədir. Burda Novruz İran Novruzundan 6 gün sonra gəlir.21 22 martda günəş qoç bürcünə girər ,gecə ilə gündüz bərabərləşər. (6)
Novruz gününün doğuşu ilə əlaqədar rəvayətlər çeşitlidir-müxtəlifdir.. Rəvayetlərin birində Zərdüşt dönəmindən İran höküdarı Cəmşidin Azerbaycana gəldiyi və buranı çox bəyənib burda başına tac geydiyi gün olaraq qeyd edilir. (7)Bir digər rəvayət də görə atəşin Cəmşid tərəfindən kəşf edilməsinə aiddir.Buna rəvayətə görə atəşi ilk dəfə kəşf edən iranlılar qorxu ilə atəşə səcdə etmiş və müqəddəs hesab etmişlər.Beləliklə atəşin bulunduğu ilk günü İranlılar Novruz olaraq qəbul etmişlərdir(8).İsalamdan sonra isə buna dini motivlər qatılmışdır.Buna görə Allah yer üzünü Novruz günü yaradmışdır.Hz Adəm torpağdan o gün yaradılmış,Hz Adəm ilə Hz Həvva Ərəfatda o gün görüşmüşdür.Hz Nuh Tufandan sonra o gün yer üzündə torpağa ayaq basmışdır.Hz Yusuf o gün atıldığı quyudan qurtulmuşdur.Hz Musa Qızıl dənizi o gün keçmişdir.Hz Yunus balığın qarnından o gün qurtarılmışdır.(9)Hz Alini doğum gününü ,Hz Əlinin xəlifə olmasını və Hz Muhamməd peyğəmbər olması kimi əlamətdar gün olaraq görmüşlərdir(10)
Novruz Türklərdə milatdan öncə III yüzildən bəri qeyd edilən bayramdır.Adlandırma ve qeyd etmək şəkilləri müxtəlif olsada Türk dünyasında Novruz eyni anlamda və bir-birinə uyğun adət ənənələrlə qeyd edilməkdədir.(Tutar 2002: 611).(11). Türk dünyasında Nevruz, Navruz, Novruz, Sultan-ı Nevruz, Sultan-ı Navrız, Navrez, Nevris, Naorus, Novros, Navrıs, Noruz gibi bəzı tələffüz fərqlilikləri ilə ifadə edilməkdədir (Türkdoğan 1996: 29).(12) Novruz, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde Yılsırtı, Mart Dokuzu, Mart Bozumu, Sultan Nevruz, Güz Dönümü, Yeni Gün gibi Türkçe isimlərlə bilinməkdə və qeyd edilməkdədir.. Həmən hər Türk coğrafyasında və Türk topluluklarında Novruz’un izləri görülməkdədir. Altay Türkləri;" Cılgayak Bayramı", Azərbaycan Türkləri;" Ergenekon", "Bozkurt Bayramı", Başkurt Türkleri;" Ekin Bayramı", Doğu Türkistan; "Yeni Gün", "Baş Bahar", Gagavuzlar; "İlkyaz", Hakas Türkleri; "Cılsırtı", "Ulu Kün ", Karaçay-Malkar Türkleri; "Gollu", "Gutan", "Saban Toy", "Tegri, Toy", Qazax Türkleri;" Ulus Günü", Kazan Türkleri ve Karakalpaklar; "Ergenekon Bayramı", Türkmənlər;"Teze Yıl", Uygur Türkleri; "Yeni Gün" kimi fərqlı isimlərlə Novruz’u qeyd etməkdədirlər. (http://www.necatidemir.net/images/demir/bkosem/nevruz.pdf)
Çinli Prof .Dr . Ch in-chug-main in əski Çin Təqvimləri mövzusunda apardığı araşdırmalara görə Milatdan öncə VIII. yüzillərdə yaşayan qədim Türk qövmü"Ti"lər, "Nug-li" adlı həm ay həm də günəşə görə düzənlənən və mart ayını yeni il hesab edən bir təqvim istifadə edirdilər.(13). Chou Sülaləsinin tarixinin "GöyTürk təzkərəsi"bölümündə isə" Göktürklər bitkilərin yaşardığı zamanı yeni il olaraq qeyd edirler"deyilir(14).
Türklərdə Novruzla əlaqədar inanışlar və qaydalar milatdan öncə III yüzildən başladığını qeyd etmişdik.Yəni Mete Xan zamanında da davam etdiyi bilinir.Minlərcə ildir Müsəlman Türk dünyası ,Xristiyan Qaqauz və Çuvaşlar ,Şamanist Yakut Türləri daxil olmaqla bütün Türk milləti Novruzu qeyd etmişdir.(15)
Türklərin Novruz -Ergenekon Bayramı ənənələri ilə əlaqədar tarixi qaynaqlarda geniş bilgi almaq mümkündür.Bu qaynaqlarin bəziləri;Firdovsinin "Şahnamə", Kaşkarlı Mahmud’un" Divân-ı Lügat’it Türk",Yusuf Has Hacib’in" Kutadgu Bilik", Ömər Xəyyamın "Nevruzname",
, Hüca Ali Termizi’nin" Novruzname", Mevlana Lütfi’nin "Gül ve Novruz "(Racabov 2000: 146). , Ebulgazi Bahadır Han’ın "Şecere-i Türk "(Ebulgazi Bahadır 1925: 35-38) adlı eserleridir. XI. yüzildə yaşayan məşhur alim Əl-Buruni Novruzun yeni il olduğunu və Türklər daxil bütün asya xalqları aarasinda kutlandığını qeyd edir. Mahmud Kaşgarlida öz əsərində belə qeyd etmişdir.(Kafalı 1995: 25). (16) Dahi ədibimiz Nizami Gəncəvi də "İSGƏNDƏRNAMƏ" adlı əsərində milatdan öncə 350 ci illərdə Novruzun Türklər Tərəfindən təntənəli xalq bayramı olaraq qeyd edildiyini yazmışdır.(Gencevi vd.1982).
Türklərdə Novruzla əlaqədar görünən ən önəmli rəvayət bu günün Ergenekon günü oluşudur.Bununla əlaqədar olaraq Çay"ın Ebulgazi Bahadır Han’ın Secere-i Türk adlı əsərinden aldığı Ergenekon Destanı beledir(Çay 1999: 35-38) (17); "Bir gün bütün qövmlər GöY-Türklər’ə qarşı birləşərək onları hiylə ilə yendiler. Göy-Türklər’in çadırlarını, mallarını, yurdlarını yağmaladılar. Böyüklərin hamısını qılıncdan keçirdilər. Kiçikləri özlərinə kölə etdilər. Bu yağmadan qurtulan Kıyan/Kayan və Negüş/Tukuz bir gecə qadınlarıyla birlikdə düşməndən qaçdılar. Yurda gəldilər. Düşmandan qaçıb gələn dört maldan (dəvə, at, öküz, qoyun) çox buldular. Dağların içində insan yolu düşməz bir yer izləyib oturalım deyib dağa doğru sürülerini sürüb getdiler. Vardıqları yerdə axarsular, çeşmələr, türlü otlar, meyvəli ağaçlar, türlü türlü avlar var idi. O yeri görüncə Tanrı’ya şükürlər qıldılar ve buraya Ergenekon adını qoydular. Dört yüz il sonra Ergenekon’da özləri ve sürüləri o qədər çoxaldılar ki sığmadılar. Bu sebebden buradan çıkış yolları axtarnağa başladılar. O zaman bir dəmirçinin önərisiyle-tövsiyyəsiylə dağın geniş yerinə bir qat odun, bir qat kömür düzdülər və atəş yandırdılar. Tanrı’nın gücüylə atəş qızdıqdan sonra dəmir dağ əriyib axdı. Yüklü dəvə çıxa biləcək qədər yol oldu. O günü, o ayı, o saati bəlirləyib dağdan çıxdılar. O günden bəri yeni ilin başladığı gecə Gök-Türkler’de adət oldu. O günü bayram saydılar. Bir parça demiri ateşe salıp qızdırırlar. Önce Kağan-Xaqan bunu maşayla tutup örsə qoyar, çekiçlə dövər. Ondan sonra bəylər də eynən təkrarını edər. Bu günü müqəddəs bilərlər, beləcə Tanrı’ya şükr etmiş olardılar..
Farslar isə Novruzu XI. yüzildən etibarən qeyd etmişler.Bu da fars milliytçisi Firdovsinin teşviki ilə olmuşdur. Firdovsi bu bayrami fars bayrami olaraq görmüşdür. halbuki Novruzu-Ergenekon bayramını farslar Türklərdən öyrənmişlərdir.İranda bu gündə Güney Azərbaycanda 4o milyon Türk yaşayır.Qəznəlilər,Səlçuklu,Timurilər,Qaraqoyunlular,Ağqoyunlular,Səfəvilər,Qacarlar,Avşarlar kimi bir çox Türk dövləti yüzillərcə İL bu bölgəyə hakim olmuşlardır.
Türklərdə bilinən ən qədi Təqvim 12 heyvanlı Türk təqvimidir.Təqvimi’dir (Turan 1998: 92-93) Bu təqvimdə yeni il 21 Mart, yəni Novruz’dur (Genç 1997: 1-2). Türklərin kullandığı- istifadə etdiyi təqvimlərdən biri de Celali Takvim’dir. Takvim-i Celalî’de yeni il ve ilkbahar başlanğıcı olan bu gün, Rum’î Təqvimə görə 9 Mart’a təsadüf etməkdə ve Novruz olarak qəbul edilmekdədir (Tepekaya 2002: 600). Səlçuklularda bugün əyləncələr düzənləyib, şənliklər edib, özel yemekler pişirildiyi ve özəl hədiyyələr alınıb verildiyi bilinməkdədir (Turan 1998: 92-93). (18)
Bütün bu Tarixi faktlar Novruzun gələnəkdən gələn milli Türk bayramı olduğuna işarə edir. Biz türklər İslam dinini qəbul etmədən öncədə və etdikdən sonrada tarix boyu Novruz -Ergenekon bayramını dinimizə örfümüzə uyğun şəkildə qeyd etmişik.Ama bəzi azınlıqlar (kürdlər) dünyaya hökm edən Türk millətindən təsirlənərək bu bayramı sonradan qeyd etmələrinə baxmayaraq siyasətlərinə uygun olaraq başqa yönlərə çevirməyə ,öz marağlarına uyğun hala gətirməyə çalışırlar.Bəziləri sual edirlər ki,nədən bu bayramı Türk dövlətləri farsca "Novruz" olaraq adlandırır.Ama bunun səbəbi bəllidir.Bu gün ingilis dilli beynəlxalq dil hesab edildiyi kimi o dönəmlərdə fars və ərəb dilləri siyasət elm dili hesab edilirdi.İlk çağlarda ,orta çağlarda farsca Tarix ,ədəbiyyat və siyasət sahəsində önəmli dil olduğundan, Güneydəki Türk dövlətlərində , Türk hakimiyyəti olan bölgələrdə bu farsca söz - Novruz yaygın halda istifadə edilmişdir.Ama bu vəziyyət Qaqauz Turklərində və Yakut Türklərində belə deyil .Bunu öncədən qeyd etdik.
Sizin diqqətinizi bölücülərin Novruzu Zərdüşə qədər enən bir tarixdən gəldiyi iddasina yönəltmək istərdim. Onlar Zərdüştü Kürd peyğəmbər olaraq tanimlayirla və bu tamamən yanlışdır.Burdanda onlar bu bayramı Novruzu" Dəmirci Kava"dastanında qaynaqlanan bir başqaldırış-üsyan günü olaraq qeyd etmək istəyirlər .Ancaq Kava olayının anladıldığı Firdovsinin " Şahnamə "sinə baxdığımızda bu hadısenin 31 avqusta təsadüf etdiyini görərik.Bunun 21 mart Novruz-Ergenekon günüyle heç bir elaqesi yoxdur.Novruzu "Dəmirçi Kava" ilə bağlaşdırmaq həm bilimsəl həm də məntiqi baximdan doğru deyildir.(19)
Türk Yurdu Aərbaycanda Novruz -Ergenekon xüsusi ilə qeyd edilir.Milli bayramımız olan Novruza aid ənənələr illər ,yüz illər keçsə də qorunub saxlanır.Çərşənbələr önəmlə qeyd edilir və bayram gününə hazırlıqlar başlayır.Bir-birindən ləziz yeməklər,şirniyyatlat-tatlılar bişirilir.Uşaqların yaddaşında Novruz "şekerbur,paxlava və rəngli boyalarla boyanmış yumurtaların olduğu bayram" kimi qalır.Türk Şairi M.Hüseyn Şəhriyar "Heyder Babaya Salam" şeirində Novruz bayramının adət ənənələrində xüsusi ilə bəhs edirdi.:
Bayram olub,qızıl palçıq əzəllər,
Naxış vurub otaqları bəzəllər,
Taxçalara düzmələri düzəllər,
Qız gəlinin fındıqçası,hənası
Həvəslənər anası, qaynanası Və Ya
Yumurtanı göyçək,güllü boyardıq
Çaqqışdırıb sınanları soyardıq
Oynamaqdan bircə məgər doyardıq?
Əli mənə yaşıl aşıq verərdi,
İrza mənə NOVRUZGÜLÜ dərərdi.
Sonda sizə Azərbaycanin qurucusu və Türk millətinin tanınmış milli düşünürü M.Əmin Rəsulzadənin fikirlərini xatırlatmaq istəyirəm:
"...Milli Hökümətin qurulmasında təqəddüm edən illərdə şəkilləşən milli hərəkat və ümumi Türkçülük davasında Novruz və ya Yenigünün özəl bir yeri olmuşdur. Türkçülük və millətçilik yoluna girən Azərbaycanda Novruz bayramı Cəmşid və ya Şiə Səfəvi ənənələrinə deyil,Ərgənəkon əfsanəsinə bağlanır və adına da Qurtuluş Bayramı deyilir.Əsrləercə özlərinini çevirən dağlar arasında mahsur qalan (mühasirədə qalan) Türklər,bir dəmirçinin mərifəti və Bozqurdun dəlalaətiylə əsarətdən qurtularaq geniş dünyaya qovuşmuş və azad olmuşlar.9 martda baş verən bu uğurlu hadisə, yeni təqvimlə 21 marta təsadüf edən bir yeni gündə,bir Novruzda olmuşdur.... İran -Turan ənənələrini özündə birləşdirən Novruz Bayramı Azərbaycandakı özəlliyi ilə həddən ziyadə gərçək bir təbiət,həyat və hüriyyət bayramı olaraq,xalq kütlələrinin adət və ənənələrində yer almaqda və əsil dəyəridə bu nöqtədədir." M.Ə.Rəsulzadə."Novruz Bayramı" məqaləsi ."Azərbaycan " jurnalı . Ankara .yıl:3 Sayiı12(24),mart 1954-cü il
İstifadə edilən mənbələr:
1.ÇOBANOĞLU, Özkul (2000), “Türk Dünyası Sosyo-Kültürel Bağlamında Nevruz Bayramının Yapısal ve ĠĢlevsel Bakımlardan Halkbilimsel Çözümlemesi”, Uluslar arası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, 33-38.
2.Türklerden başka diğer halklarda bahar gelenekleri ve Nevruzla iliĢkileri hakkında bakınız: Kemalettin Köroğlu; “Mezopotamya’da Yeni Yıl Törenleri Nevruz’un Kökeni” Türk Dünyasında Nevruz, Yay. Haz. Nadir Devlet, Ġstanbul 1999, s. 35-39; NeĢet Çağatay; “Kuzey Yarımküre Halklarının YılbaĢı Günü Nevruz”, Uluslar arası Nevruz Semineri Bildirileri, 21-23 Mart 200 Ankara, s. 19-23
3.ÖNAL, Mehmet Naci (2000), “Muğla’da Nevruz”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi I (3): 183-197.
4.GÜNGÖR, Harun (1995), “Önasya Kültürlerinde Yeniden DoğuĢ ve Türklerde Nevruz”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar arası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara.
5.ALYILMAZ, Semra (2009), Maslenitsa ve Nevruz Bayramları Arasındaki ĠliĢki”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Karadeniz Sosyal Araştırmaları Özel Sayısı) II (7): 29-54.
6.Marmara Üniversitesi yayin no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet
7.Marmara Üniversitesi yayın no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet İstanbul 1999.NEVRUZ \I
8. ÇAY, Abdulhalûk M. (1999), Nevrûz Türk Ergenekon Bayramı, Ankara.
9..Marmara Üniversitesi yayın no:655,Türkiyat Ensitüsü no:3 Türk dünyasında Nevruz. Hazirlayan: Prof.Dr.Nadir Devlet İstanbul 1999.NEVRUZ \I
10.MAKAS, Zeynelâbidin (1987), Türk Milli Kültüründe Nevruz, Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayını
11.TUTAR, Hasan (2002), “Tarihte ve Mitolojide Nevruz”, Türkler, C. 3: 611-621
12. TÜRKDOĞAN, Orhan (1996), “Eski Bir Kültür Kodu Olarak Nevruz”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 100: 23-38.
13.Nevruz’u kutlamaktadırlar (http://www.necatidemir.net/images/demir/bkosem/nevruz.pdf) 1 Nuraniye-Erkin H. Ekrem, “Uygurlarda Nevruz Kutlamaları”, Nevruz, s. 157.
14.Ekrem, agm, s. 157’den naklen.
15.Reşat Genç, “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Nevruz, (Yayına hazırlayan: Sadık Tural), Atatürk Kültür Merkezi yay., Ankara 1995, s. 22-23.
16.RACABOV, Nazar (2000), “Nevruz Asya Halklarının Ezeli Bayramı (Özbekistan Örneğinde Nevruz)”, Uluslar arası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, 145-157.
EBULGAZİ Bahadır Han (1925), Şecere-i Türk, Yayına Haz. Rıza Nur, Ġstanbul. FEDAİ
KAFALI, Mustafa (1995), “Türk Kültüründe Nevruz ve Takvim”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar arası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20-22 Mart 1995, Ankara
17.ÇAY, Abdulhalûk M. (1999), Nevrûz Türk Ergenekon Bayramı, Ankara
18.TURAN, Mustafa (1998), “Tarihi Kaynaklar IĢığından Nevruz’un MenĢei Meselesi”, Milli Folklor V (37): 90-104.
GENÇ, ReĢat (1997), “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Sayı 12: 1-9
TEPEKAYA, Muzaffer (2002), “Türk Kültüründe ve Tarihinde Nevruz”, Türkler, C. 3: 600- 610.12: 1-9.
19.Prof.Dr. Abdülhaluk Çay .Nevruz :Türkün Ergenekon bayramı. turlsolu.com.tr.
Xüsusi Təşəkkür verdiyi dəyərli bilgilər üçün Türk komutan İshak Çelik bəyə Sayqılarımla.
15 Mart 2017 Çarşamba
AZƏRİ YOXSA TÜRK MİLLƏTİ ?!
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarix və Mədəniyyət Araştırmaları Bölümü. Yüksək Lisan
Tarix boyu bəzi irqlər ,millətlər öz qəhrəmanlıqları ilə digərlərindən fərqlənir. İrqindən,millətindən gələn xüsusiyyətlər insanların sonrakı həyatlarına,mədəniyyət,örf və yurd anlayışlarına böyük təsir göstərir. Bu yazımda "millet nədir? ", "milli mənsubiyyətin önəmi" ve bizlərin milli kimliyinin "azeri yoxsa Türk" olduğumuzdan bəhs edəcəyəm.Bu mövzu son zamanlar çox müzakirə edilir. Bəzi işbazlar kariyeralarınıın sonuna gəldikləri üçün mu?, yoxsa qanlarında rus ve ya ermeni qarışığı olduğundan mı ?bilinməz ,millətimizi və milli kimliyimizi başqa tərzdə və kökündən uzaq bir halda bizlərə tanıtmağa çalışırlar. Mənə görə bu gündəmdə qalmaq üçün və ya xarici qüvvələrin xüsusi sifarişi ilə edilir.
Sizlərə ilk öncə " millət nədir ?" ," millət anlayış nəyi ifade edir?" suallarına cavab tapacağa,bu mövzularda fikirlər bildirəcəyəm. Millət - ərəbcəsi ,ulus-türkçə,nation - fransızca adlanan bu qavram ,bir -birlərinə bir sıra bağlarla bağlanmış insanlardan oluşmuş bir topluluq olaraq tanımlanır. Bu bağların necə bağlar olduğunu qeyd edəcəyəm. İnsanları bir-birinə bağlayan bağların yəni milləti təşkil edən faktörlər, dəlillər və ya sübutlara görə,iki dəyişik millət anlayışı vardır: Obyektiv- inşaacı(nəsnəl, maddi ) millət anlayışı və subyektiv -özcü millət anlayışı.(1)
Obyektiv-İnşaacı milli anlayışa görə milləti təşkil edən insanlar bir- birinə əllə tutulur və gözlə görünən bağlar ilə bağlanırlar. Buna qarşılıq olaraq subyektiv-özcü millət anlayışına görə, milləti təşkil edən insanlar bir-birinə subyektiv-özcü,şəxsi olan bağlarla bağlana bilir. Açıqca obyektiv millət anlayışına görə insan topluluğu millət halına bir neçə faktörlərin təsiri ilə çevrilir. Subyektiv millət anlayışına görə isə bu çevrilmə subyektiv ünsürlərin təsiri ilə də ola bilər (2)
Obyektiv mili anlayışa görə millət,ulus -eyni irqdən gələn,eyni dildən gələn,və eyni dinə inanan insanlarin meydana gətirdiyi bir topluluqdur. Bu görüşü mənimsəyən düşünürlərin bəziləri dil birliyini, bəziləri yurd birliyini, bəziləri soy birliyini, bəziləri din birliyini, bəziləri tarix ortaqlığını və ülkü(ideal) qardaşlığını fərdləri bir birinə bağlayan əsas ünsür və ya faktör olaraq görmüşlər.()Saydığımız faktörlər (etkənlər,təsirlər)tarixi baximdan bir çox millətin meydana gəlməsində böyük rol oynamışdır.Fəqət milləti sadəcə bu ünsurləri mənimsəyən toplumlardan oluşmur.Bu baxımdan millətin meydana gəlməsində subyektiv yəni kültürəl ünsürlərdə ağır basmaktadır.(3)Subyektiv millət anlayişina görə millət, bir çox subyektiv bağlar ilə bir-birinə bağlanmış insansanların oluşdurduğu topluluğudur.Bu bağlar mənəvi baxımdandır,bir çox duyğu və düşüncələrdən ibarətdir.Subyektiv-özcu millət anlayışın ilk dəfə Ernest Renan (4)(1823-1892) tərəfindən 1882 ci ildə yayinlanan Qu"est-ce q"une nation (MİLLƏT NƏDİR) s.114(5) isimli əsərində ortaya atılmış və müdafiə tərzində müzakirə edilmişdir.(6)
Milləti ortaya çıxaran insanları bir-birinə bağlayan bu özcu bağlar arasında keçmiş,xatirə,məqsəd,ideal,istikbal, gələcək,ülkü birliyi kimi xüsuslar yer almaqdadır.(7)Keçmişdə yaşanılan ortaq acılar və ya birlikdə qazanılan başarılar-zəfərlər, ortaq məqsədə çatmaq üçün mücadələlər,ortaq təhlükələrə qarşı birlikdə qarşı gəlmək kimi faktörlər,sübutlar(8) insanları bir-birinə bağlayar və milləti təşkil edər.
Ernest Renan millətin obyektiv ünsürlərlə meydana gəldiyi düşüncəsini rədd etmişdir.Yazara görə: " İnsan nə irqinin,nə dilinin,nə də dininin,nə də nəhirlərin izlədiyi yolun , nə də sıra dağların yönünün əsəridir.Sağlam duyqulu və isti qəlbli insanların bir araya gəlməsi mənəvi bir şüur yaradır ki, buna millət deyilir" (9).Deməli Renan"a görə, milləti meydana gətirən şey, "birlikdə acı çəkmiş,sevinmiş və birlikdə ümid etmiş olmaq" dır(10)
Şüphə yox ki, millət bir könül birliyi,bir ruh anlaşması və bunun hüquqi ifadəsi olaraq birlikdə yaşamaq arzu və iradəsidir. Bu birlik və anlaşmanın əmələ gəlməsi üçün əlverişli bir zəmin lazımdır. Bu zəmin əmələ gətirə ,yuxarıda qeyd etdiyimiz ortaq dil,ortaq torpaq,ortaq tarix,ortaq soy ,ortaq ölkə,ortaq din kimi obyektiv faktörlərdir.Ancaq subyektiv və ya kültürəl faktırlar bu zəminin üzərində yüksələ bilər.demək ki bir millətin meydana gələsində həm obyektiv həm də subyektiv anlayışlar bir birini tamamlamalidir.Ayrıca bir insan topluluğunun bir könül birliyi halini alaraq ,bir milləti meydana gətirməsində siyasi qüvvə və təşkilatında böyük rolu vardır.bütün qeyd etdiyimiz bu qavramlarla birlikdə millətə belə bir tərif verə bilərik.:
"Millət -nə yalnız irq ,yurd birliyindən, nə dil ,tarix və ülkü birliyindən,nə də siyasi ,hüquqi və iqtisadi birliyin deyil,yuxarida saydığımız obyektiv və subyeltiv ünsürlərin birləşməsindən meydana gələn tarixi sosial bir gərçəkdir." (11) Türkiyəli yazar Gökalp" millət nədir" sualına cavab verərkən bu kəlimənin mənasına yaxin olan "irq,qövm,ümmət,xalq devlət" kimi qavramların tənqidinən yola çixaraq "millətin irqi bir birlik olmadığını,kültürəl bir birliyə dayanan bir tərbiyə yəni eyitim sonunda meydana gələn bir birlik olduğunu ifadə edər.(12)
Bəs millətin və ya hansi millətə mənsub olmağin önəmi nədir. Bu suala sizlər üçün cavab tapmağa çalışacağam.
Öncəliklə millət önəmlidir və millət olmadan dövlət olmaz.Bir dövlətin var ola bilməsi üçün bəlli bir insan topluluğu olmalıdır.Behs etdiyiz topluluğu təşkil edən insanlar bəlirli bir dəyərə sahib olmalıdır və bu tarix boyu belə olmuşdur. Bu dəyərlərə coğrafi irqi ,tarixi faktörlər və təşkilatlanma və kültür birliyi daxildir. Millətini bilməyən dövlətinin və vətənini qiymətini bilməz.Milli kimliyinə dəyər verməyən, vətən torpağının da dəyərini anlamaz .Millətin dəyərini anlamayan hər daim işğal altında qalar və ölkəsinin hürriyyətini ,azadlığın önəmsəməz.Milli mənliyini,milli dəyərlərini,milli kimliyini,milli ruh birliyini bilməyən,tanimayan ,oluşduramayan topluluqlar öz soylarından uzaqlaşır və öz milli birliyini oluşdurmuş başqa millətlərin içində əriyib yox olurlar.Bu halda olan minlərcə topluluq vardır. Buna ən yaxşi örnək Avropadakı- Amerikadakı afrikalılardır.Onlar Avropadakıların köləsi olaraqa yaşamış və özlərinə fransız ,ingilis və.s deməyə məcbur edilmışlər.
Bəziləri milli mənsubiyyəti önemsəmədiyini desələr də ,ama evlərinə ən kiçik əşya aldıqlarında onun mənşəyini soruşurlar.Örnəyin, bir köynək alarkən pambıq yoxsa sintetik olduğunu araşdırırlar və ya bir çanta alınca dəri və ya dəri əvəzedici olduğunu sual edirlər. Hal belə olunca ,öz mənşəylərini,milli kimliklərinə önəm vermirlərsə demək ki, sosial varlıq olan insana aldıqları əşya qədər dəyər verməyi düşünmürlər. Bu isə ağla və məntiqə sığacaq bir düşüncə deyil.
Türklərdə millət qavramı dövlətin ayrılmaz bir parçasıdır(13). Bəs biz Azerbaycanlıların milləti nədir ?. Bu suala cavab olaraq "Türk milləti " deyə düşündüyünüzü bilirəm və mən də belə düşünürəm. Ama bəziləri " azəri" və ya "azərbaycanlı"deyə söyləyir. Bu " azəri "sözü son zamanlarda meydana çıxmışdır. Sizə əminliklə deyə bilərəm ki biz Oğuz Türklərini , "azeri milləti" deyə farslar, "azerbaycanlı milləti "deyə isə ruslar adlandırmışlar. Bunun səbəbi heç şübhəsiz İran adlanan fars dövlətinin 40 milyon Azerbaycan Türkünün ayağlanmasından qorxduğudur.İran fars dövləti "azərilər" deyə bizləri türk millətindən ayırmaq istəməmişlərdir. Digər tərəfdən ruslar da "azəri və ya azərbaycanlı", özbək,qazax,tatar,tacik deyə Türk millətini parçalamış və beləcə hökm etmişdir .Əks halda Türklərin tək Türk milləti adı ilə birləşib onlara baş qaldıracaqlarını və Qafqazlarda Avrasiyada hökm sürəcəyindən əmin olmuşlar.Ruslar və farslar,ingilislər tarix boyu Türk millətinə böl,parçala,ud və ya hökm et siyasətini həyata keçirmişlərdir.
Azerbaycan Tarix boyu Oğuz Türkmən,Türk yurdu olmuşdur.Hətta Dədə-Qorqud dastanındakı hekayələrdə keçən yer adlarının Azerbaycanda olduğunu Türkiyəli məşhur tarixçi M.F.Kırzıoğlu isbat etmişdir. Azerbaycan Türkləri üçün tarixdə Bizanslılar "Turkia",farslar "Türkmən cənnəti" demişlərdir .Osmanli-Səfəvi qaynağlarında da Azərbaycanda yaşayan əhaliyə Türkmən deyilmişdir. Oğuz Türk hökümdarı olan Şah İsmayil Xətai də Azərbaycan torpağında yaşan əhaliyə doğru olaraq "Türk oğulları" deyə xitab etmişdir: "Ey Türk oğlulları! Dilinizin bir sözünü dünyanın heç bir dilinə,bir ovuc torpağınızı dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmyinə. Onu qoruyun və gələcək nəsillərə göndərin" Türk hökümdarı Şah İsmail Xətai.
Azərbaycan adının mənşəyi ilə əlaqədar tarixçilər və araşdırmacılar müxtəlif fikirlər irəli sürmüşlər. Ama " Azerbaycanlı" deyə millətin olmadığı fikirində həm fikir olmuşlar.Bu nöqtədə tarixə baxdığımızda bu mövzunu araşdıranlar qaynaqlarda bölgə xalqına "azerbaycanlı" və ya" azeri "adlarını verməmiş və bu şəkildə tanımlanmamışdırlar.Bu gün yayqın şəkildə və qərəzli olaraq , "azerbaycanlı milləti","azəri millət" ,"azəricə dili" və ya "Azerbaycan dili" deyə yayqınlaşdırılır. Bu nədənsə xüsusi ilə Güney Azerbaycanda deyil də,Quzey Azerbaycanda belədir. Quzey Azerbaycanda insanların dilində özəlliklə "azəri" və"azəricə" sözləri dolanır. Bu baxımdan fars zülümünə məruz qalmalarına baxmayaraq, Güney Azerbaycandakı soydaşlarımız daha cəsurdurlar və doğruları dəyişdirmirlər.Güney Azərbaycandakı soydaşlarımız hər xaman,hər yerdə Türk millətindən olduqlarını və dillərinin Türkçə olduğunu xüsusi ilə qeyd edirlər.Bunu mən Təbrizə ziyarətimdə özüm gözləmlədim.
Özlərini "azəri" və ya "azerbaycanlı" milləti adlandıranlar, tarixi araşdırsalar çox böyük xəta etdiklərini anlayarlar. "Azeri" deyə farslar atəşə sitayiş edən kiçik bir tayfanı adlandırırlar. "Azerbaycanlı" deyə bir millətin olmayacağını oxuyan,arşdıran hər kəs anlayar. Çünki "Azerbaycanlı", Amerikalı, Fransalı və.s hansi ölkədən olduğunu bildirən ifadədir. Belə bir millət ola bilməz. Necə ki, İraqli,Suriyali, Libyali, Dubaylı deyə millət yoxdur və burda yaşayan insanlarin milləti ərəbdir. Azerbaycanlıların, Özbəkistanlıların, Qazaxıstanlıların, Türkmənistanlıların, Türkiyəlilərin, Güney Azerbaycanlıların.İraq və Suriya Türkmənlərinin və.s milləti Türkdür yəni bu insanlar milli azlıqları çıxmaq şərti ilə əsasən Türk millətinə mənsubdurlar.
Milatdan öncəki dönəmlərdən 20. yüzilə qədər Azərbaycanda yaşayan insanlara daima Türk deyilmiş və danışdığımız dilə də Türkçə deyilmişdir. Sovet dönəmində rusların işğalı ilə azərbaycanlı,azəri və azəricə ifadələri xüsusi ilə yayqınlaşdırdı.(14) 1936-cı ildə Stalin özəlliklə " Türk milləti "deyilməsinə qarşı çıxaraq "azerbaycanlı" deyilməsini təbliğ etdirir.Stalinin məqsədi Türklərə qarşı" böl,parçala yönət" siyasətini həyata keçirməkdir. Bu yerdə unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları hər şeyi izah edir:
"Qurdlar olub çobanların qoyunu,
İtdən öyrənirsən öz soyunu,
Azerilik komunizmin oyunu,
Azeri deyiliz,Türk oğlu Türküz.
Halbu ki 1919-cu ,1924-cu ilə aid bəlgələrdə və 1929-cu ilə aid olan kitablarda Türk dili və sonrasında 1934 -cü və 1941 ci illərə aid şəxsiyyət vəsiqələrdə və pasportlarda Türk milləti olaraq qeyd edilir. Sonradan müstəqillik zamanında,mərhum liderimiz,dövlət başçımız Abulfəz Elçibəyin dönəmində də kitablarin üzərində" Türk dili " deyə özəlliklə qeyd edilirdi.
Demək ki,bizlərin Türk millətinə mənsub olduğumuz gərçəyi işğalçıları(rusları,farsları) ciddi dərəcədə narahat edir və qorxudurdu.Mərhum düşünürümüz və şairimizin Bəxtiyar Vahabzədənin bu misralarini tam yeridir deyə düşünürəm:
"Anlaya bilmirəm,niyə "TÜRK" sözü,
Kiminsə başına düşən daş olmuş... "
Azerbaycanın şairlerindən biri olan Səmət Vurğunda Stalinin qebulunda oxuduğu "Rəhbərə Salam" şeirində Türk sözünü işlətmişdir:
Bakının sayrışan ulduzlarından,
Çadrasız ,boyasız Türk qızlarından,
Uçan durnaların xoş avazından,
Bizim aşıqların avazında,
Şərqin qapısından yanan bir şamdan,
Günəşli gündüzdən,aylı axşamdan,
Azad sənətimdən,azad dilimdən,
Mənə könül verən öz sevgilimdən
Salam gətirmişəm huzuruna mən,
Bu gündən, gələcək qərinələrdən!
Sizlərlə Azerbaycalıların Türk millətinə məxsus olduğunu tarixi dəlilərə və bəlgələrə əsasən paylaşdım. İndi özlərini "azəri" deyə atəşə sitayiş edən kiçik bir tayfa olaraq görənlərə və "azerbaycanlı" milləti deyə adlandıranlara yenidən düşünmələri gərəkdiyini məsləhət görürəm .Əks halda sadəcə 1936-ci ildən sonra meydana gələn bir millət olaraq kiçilərlər.Halbu ki,bizlər şanli Oğuz Türkləriyik və millatdan 5 min il öncəyə uzanan bir tariximiz vardır.Digər tərəfdən bizim müstəqilliyimizin rəmzi olan üç rəngli şanlı bayrağımızdakı mavi,göy rəngin anlamının türk milləti olduğumuzu və soyumuzun Gök Türklərdən gəldiyini bildirdiyini anlamaları lazımdır.Bunu Azərbaycanda ibtidai sinifdə oxuyan şagirdlərin belə bildiyi halda, yaşını başını almış bəzi millət vəkillərinin və ya akademiklərin bilməməsi həqiqətən heç də inanadırıcı deyil. Bu qərəzli Türk düşmanlığına son verilməsi lazımdır.! Azərbaycanın mərhum ,qurucu, Türkçü lideri ,dövlət başçısı Əbulfəz Elçibəyin bu fikirlərini xatırlatmaq istərdim"Türklük odur ki,Türklüyün önəmini dərk edəsən və onunla fəxr edəsən.Necə ki,ingilislər ingilisliyini dərk edir və onunla fəxr edirlər" ,"Türk deyiləm " deyənə qarşı heç vaxt israr etməyin.Allahın bəxş etdiyi şərəfi istəməyən şərəfsizə biz zorla,zorla şərəf verəcək deyilik əlbəttə"
Azerbaycanın mərhum lideri,dövlət başçısı Heydər Əliyev də hər zaman "Türkiyə və Azərbaycan bir millət,iki dövlətdir" demişdir.
Sözümü mərhum şairimiz və düşünürümüzün bu misralariyla bitirmək istərdim:
Əslimi , nəslimi tanıyıram mən,
Qarışqa deyiləm özümdən hürkəm.
Sən kimsən,sən nəsən ,özün bilərsən
Mən ilk qaynağımdan Türk oğlu Türkəm!
Sizin diqqətinizə bu yazimda açıqca Türk olduğumuza yönəltdim. Bunu inkar etməyə çalışanların əminəm ki, qanında ya rus və ya erməni qarışığı ola bilər. Ama bu onlara haqq vermir ki, bütün Azerbaycanlıların millətinin Türk olmadığını idda etsinlər..Bu hüquqi bir suçdur! Unutmayin bizlər şanlı Oğuz Türkləriyik! vətənimizin, ölkəmizin adı Azərbaycandır.Türkiyəli 80 minlyonluqTürk qardaşlarımız hər zaman Can Azərbaycan deyərlər.ÇÜNKİ ONLAR EYNİ CAN, EYNİ QAN OLDUĞUMUZU BİLİRLƏR. Nə mutlu Türküm deyənə!
İstifadə edilən mənbələr:
1.Ömer İlhan Akipek, Devletler Hukuku: Devletler Hukuku Şahıslarından Devlet, Ankara, Başnur Matbaası, Üçüncü Bası, Tarihsiz, s.87.
2. Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı", Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s
3.MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
4.Renan hakkında bkz. Edward McNall Burns, Çağdaş Siyasal Düşünceler: 1850-1950 (Çev. Alaeddin Şenel), Ankara, Birey ve Toplum Yayıncılık, 1982, s.442-443.
5.Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı", Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s.114.
6.Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882. Türkçe çevirisi için bkz. Ernest Renan, “Millet Nedir”, Ülkü, Sayı 77, Temmuz 1939, s.396 vd., Sayı 78, Ağustos 1939, s.514 vd.
7.Okandan, op. cit., s.693.
8.Ibid.
9.. Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882, s.29 (nakleden Georg Jellinek, L’Etat moderne et son droit, (Traduction française par Georges Fardis), Paris, M. Giard & E. Brière, 1911, Cilt I, s.208).
10. McNall Burns, op. cit., s.443.
11..MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
12. Ziya Gökalp, Makaleler VIII, “Millet Nedir?”, Ankara,1981, s.151. http://.ege-edebiyat.org/docs/530.pdf
13.genelbilgi.com
14.Bülent Pakman.Ağustos 2012.Son guncelleme Ekim 2013. http:wp/me PA exV-2
15.Kemal Gözler**Doç.Dr. Uludağ Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi öğretim üyesidi
Xüsusi təşəkkür edirəm verdiyi dəyərli bilgilər üçün Türk komutan İshak ÇELİK beyə,sayqılarımla.
YAZAR: AYNUR TALIBLI .İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.Tarix və Mədəniyyət Araştırmaları Bölümü. Yüksək Lisan
Tarix boyu bəzi irqlər ,millətlər öz qəhrəmanlıqları ilə digərlərindən fərqlənir. İrqindən,millətindən gələn xüsusiyyətlər insanların sonrakı həyatlarına,mədəniyyət,örf və yurd anlayışlarına böyük təsir göstərir. Bu yazımda "millet nədir? ", "milli mənsubiyyətin önəmi" ve bizlərin milli kimliyinin "azeri yoxsa Türk" olduğumuzdan bəhs edəcəyəm.Bu mövzu son zamanlar çox müzakirə edilir. Bəzi işbazlar kariyeralarınıın sonuna gəldikləri üçün mu?, yoxsa qanlarında rus ve ya ermeni qarışığı olduğundan mı ?bilinməz ,millətimizi və milli kimliyimizi başqa tərzdə və kökündən uzaq bir halda bizlərə tanıtmağa çalışırlar. Mənə görə bu gündəmdə qalmaq üçün və ya xarici qüvvələrin xüsusi sifarişi ilə edilir.
Sizlərə ilk öncə " millət nədir ?" ," millət anlayış nəyi ifade edir?" suallarına cavab tapacağa,bu mövzularda fikirlər bildirəcəyəm. Millət - ərəbcəsi ,ulus-türkçə,nation - fransızca adlanan bu qavram ,bir -birlərinə bir sıra bağlarla bağlanmış insanlardan oluşmuş bir topluluq olaraq tanımlanır. Bu bağların necə bağlar olduğunu qeyd edəcəyəm. İnsanları bir-birinə bağlayan bağların yəni milləti təşkil edən faktörlər, dəlillər və ya sübutlara görə,iki dəyişik millət anlayışı vardır: Obyektiv- inşaacı(nəsnəl, maddi ) millət anlayışı və subyektiv -özcü millət anlayışı.(1)
Obyektiv-İnşaacı milli anlayışa görə milləti təşkil edən insanlar bir- birinə əllə tutulur və gözlə görünən bağlar ilə bağlanırlar. Buna qarşılıq olaraq subyektiv-özcü millət anlayışına görə, milləti təşkil edən insanlar bir-birinə subyektiv-özcü,şəxsi olan bağlarla bağlana bilir. Açıqca obyektiv millət anlayışına görə insan topluluğu millət halına bir neçə faktörlərin təsiri ilə çevrilir. Subyektiv millət anlayışına görə isə bu çevrilmə subyektiv ünsürlərin təsiri ilə də ola bilər (2)
Obyektiv mili anlayışa görə millət,ulus -eyni irqdən gələn,eyni dildən gələn,və eyni dinə inanan insanlarin meydana gətirdiyi bir topluluqdur. Bu görüşü mənimsəyən düşünürlərin bəziləri dil birliyini, bəziləri yurd birliyini, bəziləri soy birliyini, bəziləri din birliyini, bəziləri tarix ortaqlığını və ülkü(ideal) qardaşlığını fərdləri bir birinə bağlayan əsas ünsür və ya faktör olaraq görmüşlər.()Saydığımız faktörlər (etkənlər,təsirlər)tarixi baximdan bir çox millətin meydana gəlməsində böyük rol oynamışdır.Fəqət milləti sadəcə bu ünsurləri mənimsəyən toplumlardan oluşmur.Bu baxımdan millətin meydana gəlməsində subyektiv yəni kültürəl ünsürlərdə ağır basmaktadır.(3)Subyektiv millət anlayişina görə millət, bir çox subyektiv bağlar ilə bir-birinə bağlanmış insansanların oluşdurduğu topluluğudur.Bu bağlar mənəvi baxımdandır,bir çox duyğu və düşüncələrdən ibarətdir.Subyektiv-özcu millət anlayışın ilk dəfə Ernest Renan (4)(1823-1892) tərəfindən 1882 ci ildə yayinlanan Qu"est-ce q"une nation (MİLLƏT NƏDİR) s.114(5) isimli əsərində ortaya atılmış və müdafiə tərzində müzakirə edilmişdir.(6)
Milləti ortaya çıxaran insanları bir-birinə bağlayan bu özcu bağlar arasında keçmiş,xatirə,məqsəd,ideal,istikbal, gələcək,ülkü birliyi kimi xüsuslar yer almaqdadır.(7)Keçmişdə yaşanılan ortaq acılar və ya birlikdə qazanılan başarılar-zəfərlər, ortaq məqsədə çatmaq üçün mücadələlər,ortaq təhlükələrə qarşı birlikdə qarşı gəlmək kimi faktörlər,sübutlar(8) insanları bir-birinə bağlayar və milləti təşkil edər.
Ernest Renan millətin obyektiv ünsürlərlə meydana gəldiyi düşüncəsini rədd etmişdir.Yazara görə: " İnsan nə irqinin,nə dilinin,nə də dininin,nə də nəhirlərin izlədiyi yolun , nə də sıra dağların yönünün əsəridir.Sağlam duyqulu və isti qəlbli insanların bir araya gəlməsi mənəvi bir şüur yaradır ki, buna millət deyilir" (9).Deməli Renan"a görə, milləti meydana gətirən şey, "birlikdə acı çəkmiş,sevinmiş və birlikdə ümid etmiş olmaq" dır(10)
Şüphə yox ki, millət bir könül birliyi,bir ruh anlaşması və bunun hüquqi ifadəsi olaraq birlikdə yaşamaq arzu və iradəsidir. Bu birlik və anlaşmanın əmələ gəlməsi üçün əlverişli bir zəmin lazımdır. Bu zəmin əmələ gətirə ,yuxarıda qeyd etdiyimiz ortaq dil,ortaq torpaq,ortaq tarix,ortaq soy ,ortaq ölkə,ortaq din kimi obyektiv faktörlərdir.Ancaq subyektiv və ya kültürəl faktırlar bu zəminin üzərində yüksələ bilər.demək ki bir millətin meydana gələsində həm obyektiv həm də subyektiv anlayışlar bir birini tamamlamalidir.Ayrıca bir insan topluluğunun bir könül birliyi halini alaraq ,bir milləti meydana gətirməsində siyasi qüvvə və təşkilatında böyük rolu vardır.bütün qeyd etdiyimiz bu qavramlarla birlikdə millətə belə bir tərif verə bilərik.:
"Millət -nə yalnız irq ,yurd birliyindən, nə dil ,tarix və ülkü birliyindən,nə də siyasi ,hüquqi və iqtisadi birliyin deyil,yuxarida saydığımız obyektiv və subyeltiv ünsürlərin birləşməsindən meydana gələn tarixi sosial bir gərçəkdir." (11) Türkiyəli yazar Gökalp" millət nədir" sualına cavab verərkən bu kəlimənin mənasına yaxin olan "irq,qövm,ümmət,xalq devlət" kimi qavramların tənqidinən yola çixaraq "millətin irqi bir birlik olmadığını,kültürəl bir birliyə dayanan bir tərbiyə yəni eyitim sonunda meydana gələn bir birlik olduğunu ifadə edər.(12)
Bəs millətin və ya hansi millətə mənsub olmağin önəmi nədir. Bu suala sizlər üçün cavab tapmağa çalışacağam.
Öncəliklə millət önəmlidir və millət olmadan dövlət olmaz.Bir dövlətin var ola bilməsi üçün bəlli bir insan topluluğu olmalıdır.Behs etdiyiz topluluğu təşkil edən insanlar bəlirli bir dəyərə sahib olmalıdır və bu tarix boyu belə olmuşdur. Bu dəyərlərə coğrafi irqi ,tarixi faktörlər və təşkilatlanma və kültür birliyi daxildir. Millətini bilməyən dövlətinin və vətənini qiymətini bilməz.Milli kimliyinə dəyər verməyən, vətən torpağının da dəyərini anlamaz .Millətin dəyərini anlamayan hər daim işğal altında qalar və ölkəsinin hürriyyətini ,azadlığın önəmsəməz.Milli mənliyini,milli dəyərlərini,milli kimliyini,milli ruh birliyini bilməyən,tanimayan ,oluşduramayan topluluqlar öz soylarından uzaqlaşır və öz milli birliyini oluşdurmuş başqa millətlərin içində əriyib yox olurlar.Bu halda olan minlərcə topluluq vardır. Buna ən yaxşi örnək Avropadakı- Amerikadakı afrikalılardır.Onlar Avropadakıların köləsi olaraqa yaşamış və özlərinə fransız ,ingilis və.s deməyə məcbur edilmışlər.
Bəziləri milli mənsubiyyəti önemsəmədiyini desələr də ,ama evlərinə ən kiçik əşya aldıqlarında onun mənşəyini soruşurlar.Örnəyin, bir köynək alarkən pambıq yoxsa sintetik olduğunu araşdırırlar və ya bir çanta alınca dəri və ya dəri əvəzedici olduğunu sual edirlər. Hal belə olunca ,öz mənşəylərini,milli kimliklərinə önəm vermirlərsə demək ki, sosial varlıq olan insana aldıqları əşya qədər dəyər verməyi düşünmürlər. Bu isə ağla və məntiqə sığacaq bir düşüncə deyil.
Türklərdə millət qavramı dövlətin ayrılmaz bir parçasıdır(13). Bəs biz Azerbaycanlıların milləti nədir ?. Bu suala cavab olaraq "Türk milləti " deyə düşündüyünüzü bilirəm və mən də belə düşünürəm. Ama bəziləri " azəri" və ya "azərbaycanlı"deyə söyləyir. Bu " azəri "sözü son zamanlarda meydana çıxmışdır. Sizə əminliklə deyə bilərəm ki biz Oğuz Türklərini , "azeri milləti" deyə farslar, "azerbaycanlı milləti "deyə isə ruslar adlandırmışlar. Bunun səbəbi heç şübhəsiz İran adlanan fars dövlətinin 40 milyon Azerbaycan Türkünün ayağlanmasından qorxduğudur.İran fars dövləti "azərilər" deyə bizləri türk millətindən ayırmaq istəməmişlərdir. Digər tərəfdən ruslar da "azəri və ya azərbaycanlı", özbək,qazax,tatar,tacik deyə Türk millətini parçalamış və beləcə hökm etmişdir .Əks halda Türklərin tək Türk milləti adı ilə birləşib onlara baş qaldıracaqlarını və Qafqazlarda Avrasiyada hökm sürəcəyindən əmin olmuşlar.Ruslar və farslar,ingilislər tarix boyu Türk millətinə böl,parçala,ud və ya hökm et siyasətini həyata keçirmişlərdir.
Azerbaycan Tarix boyu Oğuz Türkmən,Türk yurdu olmuşdur.Hətta Dədə-Qorqud dastanındakı hekayələrdə keçən yer adlarının Azerbaycanda olduğunu Türkiyəli məşhur tarixçi M.F.Kırzıoğlu isbat etmişdir. Azerbaycan Türkləri üçün tarixdə Bizanslılar "Turkia",farslar "Türkmən cənnəti" demişlərdir .Osmanli-Səfəvi qaynağlarında da Azərbaycanda yaşayan əhaliyə Türkmən deyilmişdir. Oğuz Türk hökümdarı olan Şah İsmayil Xətai də Azərbaycan torpağında yaşan əhaliyə doğru olaraq "Türk oğulları" deyə xitab etmişdir: "Ey Türk oğlulları! Dilinizin bir sözünü dünyanın heç bir dilinə,bir ovuc torpağınızı dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmyinə. Onu qoruyun və gələcək nəsillərə göndərin" Türk hökümdarı Şah İsmail Xətai.
Azərbaycan adının mənşəyi ilə əlaqədar tarixçilər və araşdırmacılar müxtəlif fikirlər irəli sürmüşlər. Ama " Azerbaycanlı" deyə millətin olmadığı fikirində həm fikir olmuşlar.Bu nöqtədə tarixə baxdığımızda bu mövzunu araşdıranlar qaynaqlarda bölgə xalqına "azerbaycanlı" və ya" azeri "adlarını verməmiş və bu şəkildə tanımlanmamışdırlar.Bu gün yayqın şəkildə və qərəzli olaraq , "azerbaycanlı milləti","azəri millət" ,"azəricə dili" və ya "Azerbaycan dili" deyə yayqınlaşdırılır. Bu nədənsə xüsusi ilə Güney Azerbaycanda deyil də,Quzey Azerbaycanda belədir. Quzey Azerbaycanda insanların dilində özəlliklə "azəri" və"azəricə" sözləri dolanır. Bu baxımdan fars zülümünə məruz qalmalarına baxmayaraq, Güney Azerbaycandakı soydaşlarımız daha cəsurdurlar və doğruları dəyişdirmirlər.Güney Azərbaycandakı soydaşlarımız hər xaman,hər yerdə Türk millətindən olduqlarını və dillərinin Türkçə olduğunu xüsusi ilə qeyd edirlər.Bunu mən Təbrizə ziyarətimdə özüm gözləmlədim.
Özlərini "azəri" və ya "azerbaycanlı" milləti adlandıranlar, tarixi araşdırsalar çox böyük xəta etdiklərini anlayarlar. "Azeri" deyə farslar atəşə sitayiş edən kiçik bir tayfanı adlandırırlar. "Azerbaycanlı" deyə bir millətin olmayacağını oxuyan,arşdıran hər kəs anlayar. Çünki "Azerbaycanlı", Amerikalı, Fransalı və.s hansi ölkədən olduğunu bildirən ifadədir. Belə bir millət ola bilməz. Necə ki, İraqli,Suriyali, Libyali, Dubaylı deyə millət yoxdur və burda yaşayan insanlarin milləti ərəbdir. Azerbaycanlıların, Özbəkistanlıların, Qazaxıstanlıların, Türkmənistanlıların, Türkiyəlilərin, Güney Azerbaycanlıların.İraq və Suriya Türkmənlərinin və.s milləti Türkdür yəni bu insanlar milli azlıqları çıxmaq şərti ilə əsasən Türk millətinə mənsubdurlar.
Milatdan öncəki dönəmlərdən 20. yüzilə qədər Azərbaycanda yaşayan insanlara daima Türk deyilmiş və danışdığımız dilə də Türkçə deyilmişdir. Sovet dönəmində rusların işğalı ilə azərbaycanlı,azəri və azəricə ifadələri xüsusi ilə yayqınlaşdırdı.(14) 1936-cı ildə Stalin özəlliklə " Türk milləti "deyilməsinə qarşı çıxaraq "azerbaycanlı" deyilməsini təbliğ etdirir.Stalinin məqsədi Türklərə qarşı" böl,parçala yönət" siyasətini həyata keçirməkdir. Bu yerdə unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları hər şeyi izah edir:
"Qurdlar olub çobanların qoyunu,
İtdən öyrənirsən öz soyunu,
Azerilik komunizmin oyunu,
Azeri deyiliz,Türk oğlu Türküz.
Halbu ki 1919-cu ,1924-cu ilə aid bəlgələrdə və 1929-cu ilə aid olan kitablarda Türk dili və sonrasında 1934 -cü və 1941 ci illərə aid şəxsiyyət vəsiqələrdə və pasportlarda Türk milləti olaraq qeyd edilir. Sonradan müstəqillik zamanında,mərhum liderimiz,dövlət başçımız Abulfəz Elçibəyin dönəmində də kitablarin üzərində" Türk dili " deyə özəlliklə qeyd edilirdi.
Demək ki,bizlərin Türk millətinə mənsub olduğumuz gərçəyi işğalçıları(rusları,farsları) ciddi dərəcədə narahat edir və qorxudurdu.Mərhum düşünürümüz və şairimizin Bəxtiyar Vahabzədənin bu misralarini tam yeridir deyə düşünürəm:
"Anlaya bilmirəm,niyə "TÜRK" sözü,
Kiminsə başına düşən daş olmuş... "
Azerbaycanın şairlerindən biri olan Səmət Vurğunda Stalinin qebulunda oxuduğu "Rəhbərə Salam" şeirində Türk sözünü işlətmişdir:
Bakının sayrışan ulduzlarından,
Çadrasız ,boyasız Türk qızlarından,
Uçan durnaların xoş avazından,
Bizim aşıqların avazında,
Şərqin qapısından yanan bir şamdan,
Günəşli gündüzdən,aylı axşamdan,
Azad sənətimdən,azad dilimdən,
Mənə könül verən öz sevgilimdən
Salam gətirmişəm huzuruna mən,
Bu gündən, gələcək qərinələrdən!
Sizlərlə Azerbaycalıların Türk millətinə məxsus olduğunu tarixi dəlilərə və bəlgələrə əsasən paylaşdım. İndi özlərini "azəri" deyə atəşə sitayiş edən kiçik bir tayfa olaraq görənlərə və "azerbaycanlı" milləti deyə adlandıranlara yenidən düşünmələri gərəkdiyini məsləhət görürəm .Əks halda sadəcə 1936-ci ildən sonra meydana gələn bir millət olaraq kiçilərlər.Halbu ki,bizlər şanli Oğuz Türkləriyik və millatdan 5 min il öncəyə uzanan bir tariximiz vardır.Digər tərəfdən bizim müstəqilliyimizin rəmzi olan üç rəngli şanlı bayrağımızdakı mavi,göy rəngin anlamının türk milləti olduğumuzu və soyumuzun Gök Türklərdən gəldiyini bildirdiyini anlamaları lazımdır.Bunu Azərbaycanda ibtidai sinifdə oxuyan şagirdlərin belə bildiyi halda, yaşını başını almış bəzi millət vəkillərinin və ya akademiklərin bilməməsi həqiqətən heç də inanadırıcı deyil. Bu qərəzli Türk düşmanlığına son verilməsi lazımdır.! Azərbaycanın mərhum ,qurucu, Türkçü lideri ,dövlət başçısı Əbulfəz Elçibəyin bu fikirlərini xatırlatmaq istərdim"Türklük odur ki,Türklüyün önəmini dərk edəsən və onunla fəxr edəsən.Necə ki,ingilislər ingilisliyini dərk edir və onunla fəxr edirlər" ,"Türk deyiləm " deyənə qarşı heç vaxt israr etməyin.Allahın bəxş etdiyi şərəfi istəməyən şərəfsizə biz zorla,zorla şərəf verəcək deyilik əlbəttə"
Azerbaycanın mərhum lideri,dövlət başçısı Heydər Əliyev də hər zaman "Türkiyə və Azərbaycan bir millət,iki dövlətdir" demişdir.
Sözümü mərhum şairimiz və düşünürümüzün bu misralariyla bitirmək istərdim:
Əslimi , nəslimi tanıyıram mən,
Qarışqa deyiləm özümdən hürkəm.
Sən kimsən,sən nəsən ,özün bilərsən
Mən ilk qaynağımdan Türk oğlu Türkəm!
Sizin diqqətinizə bu yazimda açıqca Türk olduğumuza yönəltdim. Bunu inkar etməyə çalışanların əminəm ki, qanında ya rus və ya erməni qarışığı ola bilər. Ama bu onlara haqq vermir ki, bütün Azerbaycanlıların millətinin Türk olmadığını idda etsinlər..Bu hüquqi bir suçdur! Unutmayin bizlər şanlı Oğuz Türkləriyik! vətənimizin, ölkəmizin adı Azərbaycandır.Türkiyəli 80 minlyonluqTürk qardaşlarımız hər zaman Can Azərbaycan deyərlər.ÇÜNKİ ONLAR EYNİ CAN, EYNİ QAN OLDUĞUMUZU BİLİRLƏR. Nə mutlu Türküm deyənə!
İstifadə edilən mənbələr:
1.Ömer İlhan Akipek, Devletler Hukuku: Devletler Hukuku Şahıslarından Devlet, Ankara, Başnur Matbaası, Üçüncü Bası, Tarihsiz, s.87.
2. Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı", Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s
3.MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
4.Renan hakkında bkz. Edward McNall Burns, Çağdaş Siyasal Düşünceler: 1850-1950 (Çev. Alaeddin Şenel), Ankara, Birey ve Toplum Yayıncılık, 1982, s.442-443.
5.Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı", Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s.114.
6.Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882. Türkçe çevirisi için bkz. Ernest Renan, “Millet Nedir”, Ülkü, Sayı 77, Temmuz 1939, s.396 vd., Sayı 78, Ağustos 1939, s.514 vd.
7.Okandan, op. cit., s.693.
8.Ibid.
9.. Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882, s.29 (nakleden Georg Jellinek, L’Etat moderne et son droit, (Traduction française par Georges Fardis), Paris, M. Giard & E. Brière, 1911, Cilt I, s.208).
10. McNall Burns, op. cit., s.443.
11..MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
12. Ziya Gökalp, Makaleler VIII, “Millet Nedir?”, Ankara,1981, s.151. http://.ege-edebiyat.org/docs/530.pdf
13.genelbilgi.com
14.Bülent Pakman.Ağustos 2012.Son guncelleme Ekim 2013. http:wp/me PA exV-2
15.Kemal Gözler**Doç.Dr. Uludağ Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi öğretim üyesidi
Xüsusi təşəkkür edirəm verdiyi dəyərli bilgilər üçün Türk komutan İshak ÇELİK beyə,sayqılarımla.
3 Mart 2017 Cuma
BİZ TÜRKLƏRİN SAVAŞÇI KİMLİYİ.
YAZAR: AYNUR TALIBI. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi. Tarix və Mədəniyyət Araştırmaları bölümü.Yüksek Lisans.
Türk milləti her zaman öz qəhrəmanlığı və cəsareti ilə nam salmışdır. Bu yazımda sizə tarixdə əski türlərin necə savaşcı olduğunu ,vətən anlayışının bizdəki dəyərini və irqimizdən gələn cəsarətlə günümüzdə düşmana qarşı necə qəhrəmancasına savaşdığımızı xatırlatmağa çalışacağam.
Öncəliklə sizlərə təkrar bildirmək istəyirəm ki,Türk erleri,igidleri ,xanımları, xatunları her biri birər savaşcıdır.Bunu dəfələrlə sübut etmişlərdir. Bu dastanlarımızda, bir çox yazarların əsərlərində xüsusi ilə mövzu edilir.. Hətta digər irqlərin sərgərdələri,ədəbiyyatçıları və səyyahları da bunu qeyd edir.
Qədimdə də Türklərin ən əsas özəlliyi savaşcı kimlikləridir. Bu kimliyi türklərə aid olduğunu başqa irqlərdə təsdiqləyir. Yaşayış tərzləri,coğrafi təsirlər və təcrübələri bu kimliyi qazanmalarında əsas ünsürlər olmuşdur.
Əski türk dastanı olan Dədə Qorqud dastanında Türk mədəniyyət tarixi baxımından ən qiymətli tərərflərindən biri də,alp(savaşcı) tipinin necə yetişdirildiyini göstərən səhnələrin əks etdirilməsidir.Hər mədəniyyət şəkli özünü yaşadacaq insan tiplərini yetişdirir.Bunun üçün bəzi müəssəsələr yaradır.Köçəri toplumlarda bu funksiya(rusca)- işləm örf və adətlər tərəfindən saxlanır.(1)Dədə Qorqud Kitabında da bir gənc alp (savaşcı)da olması gərəkən özəlliklər atasözləri və qəlib ifadələr şəkilində sıralanmışdır. Buna görə alp( Türk savaşcı); təkəbbürlük eyləməməli, gönlünü yücə tutmalı,qara polad öz qılıncını çalmalı, malına qıymalıdır. Ama oğul süfrə çəkməyi atadan görməlidir .Oğul da ata adını yorutmalıdır. Kazılık ata ər minməli,çalup kəsər öz qılıcı ər çalmalıdır .Ərin evinə qonağı gəlməli,ər yalan bilməməlidir.(2)Burda iki cür özəllik diqqət çəkir. Birisi təvazu,dürüstlük,cömərtlik,qonaq sevərlik kimi xarakterlərə dayanan özəlliklərdir ki, bunlar hekayələrdə əsasən "ərdəm" sözü ilə ifadə edilməkdədir. Digəri isə qazılı ata minmə,çapul kəsər öz qılıcı istifadə etmə kimi fiziki özəlliklərdir.Bunlarda "hünər" qavramı altında toplanmaqdadır.Bir birindən ayrılmaz biçimdə qarşımıza çıxan bu özəlliklər,Oğuz alpının "hünərli " və "ərdəmli" olması gərəkdiyi sonucunu ortaya qoymaqdadır.(3)
Türk milləti hər zaman özünə məxsus bir savaş mədəniyyət meydana gətirmişdir.Qurduğları ordular istifadə etdikləri silahlar daima digər qövmlərə örnək təşkil etmişdir.Qədimdə də irqimizin yaşadığı dönəmdə özləri ilə boy ölçəbiləcək yetənəkdə və texnalogiyada ordu anlayışının olmaması uzun zaman əsgəri zəfərlərinin daimi olmasına səbəb olmuşdur.Həm də bu zəfərlərin əsası güclü hərb startejilərinə sahib olmamız olmuşdur.Eski türklərdə ordu xalqdır,xalq ordudur.türklərdə əsgərlik məslək deyil,bünyədə olması gərəkən bir xüsusiyyət olmuşdur.(4).Qeyd etdiyimiz kimi qədim türklərdə ordu,toplumun digər kəsimlərindən ayrı düşünülməyən qurumdur.Tarixə səhnə olan bir çox savaşda millət tək vücud halında savaşar ,düşmanı dəf edər ve sonra günlük həyatlarına davam edərlərdi(5)Türklər əsgərliyi və savaşmağı müqəddəs saymışdır. Türklərdə ordudan qaçanların və vətənə xəyanət edənlərin cəzası ölümdür.Ancaq savaşın məşru olmadığı barış hallarında qılınc çəkən ölüm ilə cəzalandırılmışdır.(6)Qədimdə Türklərin digər ordulardan fərqli olaraq 3 yön təsbit edilmişdir :Türk odusu ücrətli deyildir,Türk ordusu daimidir,Türk ordusunun təməli süvarilərdən təşkil edilir.(7)
Sizlərlə qədimdə irqimizin savaşcı kişiliyindən və ordunun necə bir qurum olduğundan qısaca bəhs etdim.Bəs Türklər niyə? və nə üçün? savaşarlardı .Cavab olaraq: "vətən,yurd,millət və namus üçün savaşirlar" deyə ağlınızdan keçirdiyinizi bilirəm və bu belədir. Bizdə Vətən ,yurd və toprağ anlayışı digər irqlərə görə fərqlidir və qədimdə də fərqli olmuşdur . Bizlər üçün vətən yəni yurd müqəddəsdir, uğruna ölünür və öldurulur.Vətən torpağı satılmaz və hədiyyə edilməz.Bizlər tarix boyu vətənimiz üçün savaşmışıq.Bizə vətən ,yurd,toprağ sevgisi atalarımızdan qalmışdır. Nece ki,Mete xan ondan torpaq istəyən çinlilərə cavabında "torpağ vətənin malıdır və dövlətin malı başqasına verilməz". Yurd əxlaqı qədim Türklərdə çox güclüdür.
" Ey Türk oğlu!Dilinin heç bir sözünü dünyanın heç bir dilinə,bir ovuc torpağını dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmə! Onu qoru və gələcək nəsillərə ötür! " Türk Hökümdarı Şah İsmail Xətai.
Heç bir türk eli və ulusu üçün canını və ən sevdiyi şeyləri fəda etməkdən çəkinməz.(8) Eski Türklər yurdlarına bağlıdırlar.Onlar ancaq hür və müstəqil yaşaya bildiyi torpağı vətən saymağda ( Türk tarixində müxtəlif türk zümrələrinin ayrı vətənləri bundan irəli gəlir) fəqət bu şərtlərin mövcud olmadığı ərazini asan tərk edəbilirlər.(Türklərin köçlərinin digər bir səbəbi).Qısaca Türk kültüründə vətən,Türk tuğlarının və ya bayrağının dalğalandığı yerdir.(9)
Sizlərə digər millətlərdən olan tarixi şəxiyyətlərin biz türklərlə əlaqədar söylədiklərini xatırlatmaq istərdim:
"İnsanları ucaldan iki böyük məziyyət vardır: erkəyin cəsur,qadının namuslu olması.Bu iki məziyyətin yanında həm ərkəyi,həm qadını şərəfləndirən bir məziyyət daha vardır.Bu gərəkdiyində tərəddütsüz canını fəda edəbiləcək qədər vətəninə bağlı olmaq.Türklər bu məziyyətlərə və fəzilətlərə sahib qəhrəmanlardır.Bu səbəbdən Türklər öldürülə bilərlər,lakin məğlubedilə bilməzlər" Napoleon Bonaparte-Fransız İmparatoru.
"Silahlı millətin ən canlı örnəyi Türklərdir.Onlar ata minər kimi oturar,kəşfə yollanan əsgər kimi oyanıq gəzərlər"Moltke(10)
"Türk orduları daha çox savunma məqsədinə yönəlik olur.Ama təbii ki, özlərinində bildikləri və çox zaman etdiklər hücumlara ,basqınlara qarşı hər zaman hazırlıqlı olmuşlar.Ordu surlar arxasında qorunmasa da, çox sayıda gözətləmə və kəşfiyyat qalalarından yararlanmışlardır (11)
"Savaşın zövqünü almaq istəyən hər kəs Türklərlə savaşmalıdır."La Martine
"Türklər ölməyi bilirlər həm də yaxşı bilirlər.Mən də ölməyi bilən bir millətin yenilməyəcəyini biləcək qədər təcrübəliyəm.Burda heç yoxdan ordular qurmaq və bu orduları ölümə sürükləmək mümkün.Bu imkanlardan bo-bol faydalanıram.Fəqət, meydana gətirdiğim orduları səndələtən bir əngəl var:Türklərin yaşayan xətirələri!Üç-dört yüzil öncə hər qüdrəti və hər milləti yenən Türklər,indi də silinməz xatirələriylə hər təşəbbüsümü səndələtirlər.Həmən hər ürəkdə bu qorxunu sezirəm.Demək ki yalnız Türkləri deyil, onların tarixini də yenmək lazımdır.Bu durumda mən,Türklərin düzinələrlə milləti idarə etmələrindəki sirri də anlayıram.Onlar millətləri bir kərə yenirlər, fəqət qazandıqları zəfərləri ruhlara və nəsillərə nəqş edəbilirlər" M.Montecuccoli (Avusturyalı Komutan).(12)
Digər millətlərdən olan insanlar belə etiraf edir türklərin cəsarətini, savaşçılığını və doğuşdan əsgər kökənli olduğunu.Bizlərin tarix boyu hür yaşamaq həyatımızın əsası olmuşdur. Azərbaycan türk yurdumuzun Sovet dönəmində ruslar tərəfindən "xalqların qardaşlığı" adi ilə işğal edildiyi hər birimizə məlumdur.Rusların bu safsatası sadecə xristian qardaşlığı idi. Əks halda bu qardaşlığı Güney Azərbaycandakı Türklərlə və Türkiyəli Türklərlə də qurardıq.Bu siyasətlə biz türklərin milli kimliyini,torpağını.dilini əlimizdən aldılar.Bizim torpağımızda,yurdumuzda qondarma "ermənistan" adlandırdıqları ölkəni yerləşdirdilər. Bu qardaşlıqda sadəcə ermənilər və ruslar qazanclı çıxdılar.Bizlərə tariximizi ,atalarimizi unutdurdular, yurdumuzu öz mülkləri zənn etdilər.Tarixi torpaqlarımızı bizə unutdurmaq istədilər. Bunun səbəbi rusların türklərin tarixini gözəl bilməsi idi.Tarix boyu öncədən DƏ qeyd etdiyim kimi ,türklərdə ordu xalq və xalq ordu idi. "Hər türk əsgər doğular "deyilirdi.Bizlər vətən torpağı üçün ölməyi və öldürməyi gözə alacaq qədər cəsarətliyik. Mustafa Kəmal Atatürkün " Vətən torpağı müqəddəsdir və qədərinə tərk edilməz" (13)sözləri hər zaman türk milləti üçün əsasdır.Tarix boyu torpağımızda düşmanları yaşatmadıq və yaşatmayacayıq. Allaha c.c sükürlər olsun ki,artıq həm ruhən, həm də düşüncə baxımından özləşmiş ,özümüzə dönmüşük.Türk millətinin vətən sevgisi başqadır.Bizlərdə şəhit olmaq şərəfdir.Bizim analarımız qədimdə övladlarını əsgər göndəriyi zaman əlinə və ya saçının önünə xina çəkərlərdi ki, bu hal Vətən uğrunda şəhit olmalarını gözə aldıqlarına işarə idi .Vətən uğrunda erlərini,oğullarının şəhit olması ,qurban olması analar üçün şərəfli bir hal olmuşdur hər zaman.
"" Bayraqları bayraq yapan üstündəki qandır,Torpaq egər uğrunda ölən varsa vətəndir." Mithat Cemal Kuntay. Dillər əzbəri olan və hardasa biz türklərin ata sözü ola biləcək bu misralar əslinəd hər şeyi izah edir. Bəli bizim şanlı türk bayrağızımızın üstündə şərəfli şəhidlərimizin qanı var və torpağlarımız onların qanı ilə yoğrulub.Bu bayrağın və torpağın qədrini ,dəyərini bilmək bizim boynumuzun borcudur.Əks halda manqurdlaşmış ,vətən torpağını satan, insanlıqdan nəsibini almamış bir varlıq halına gələrik.Hər birimiz qədimdə olduğu kimi əsgər olmalıyıq ,cinsiyyət fərqi olmadan.Qadınlarımızda savaşmağı öyrənməli türk yurdunun və türk millətinin namusunu şərəfini qorumaqdan geri qalmamalıdır.Unutmayin hər türk əsgər doğular və bu hər daim belə olmalıdır.Bizim bayrağımız da,torpağımız da şanli və dəyərlidir.
Hər bir Azərbaycan Oğuz Türkü müharibə şəraitində yaşadığını unutmamalıdır.Hər ay sərhətdən şəhid xəbərləri gəlir .Biz bir şəhit oluruqsa ,düşmənin 10 əsgərini məhv edirik ,bunu bilirik.Ama unutmayın qanımızın son damlasına qədər savaşmaq bizim həm atalarımıza həm də bu torpağa olan borcumuzdur. Axi bizim yurd əxlaqımız var.Bizlər şanlı türk millətiyik və tarixə nam salmışıq.Bu nama yaraşan cəsarətimizi bütün dünyaya göstərməyin zamanıdır.Nə mutlu türkəm deyənə !Artıq gün Türkün günüdür.
İstifadə edilən mənbələr:
1.KAPLAN, Mehmet (2007), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 - Tip Tahlilleri, Ġstanbul: Dergâh Yayınları.
2.ERGİN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
3.DUYMAZ, Ali (2000), “Dede Korkut Kitabında Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi ġöleni Bildirileri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları
4.yenidən ergenkon.com.
5.Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul:Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Vilh. Thomsen : Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü- İlk Bildiri- Çözülmüş Orhon Yazıtları, Ç. Vedat Köken, TDK yay. Ankara 1993.s 67
6.Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Milli Kültürü. Ankara:Ötüken Yayıncılık.
7.Gömeç, S. (1997). Kök Türk Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları.
8.GÖKALP, Ziya (2005a). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Akvaryum Yayınevi
9.Dr.prof.İbrahim Kafesoğlu(Türk Milli KÜLTÜRÜ)(Ülke)
10.turkish-media.com.Bilgekagan. Türkler hakkında söylenenler(BENSÖYLEMED..
11.Roux, J.P. (1997). Türklerin Tarihi. İstanbul:Milliyet Yayınları.
12.turkish-media.com.Bilgekagan. Türkler hakkında söylenenler(BENSÖYLEMED
13.DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE SAVAŞÇI EĞİTİMİ Lütfü Kerem BAŞAR*
YAZAR: AYNUR TALIBI. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi. Tarix və Mədəniyyət Araştırmaları bölümü.Yüksek Lisans.
Türk milləti her zaman öz qəhrəmanlığı və cəsareti ilə nam salmışdır. Bu yazımda sizə tarixdə əski türlərin necə savaşcı olduğunu ,vətən anlayışının bizdəki dəyərini və irqimizdən gələn cəsarətlə günümüzdə düşmana qarşı necə qəhrəmancasına savaşdığımızı xatırlatmağa çalışacağam.
Öncəliklə sizlərə təkrar bildirmək istəyirəm ki,Türk erleri,igidleri ,xanımları, xatunları her biri birər savaşcıdır.Bunu dəfələrlə sübut etmişlərdir. Bu dastanlarımızda, bir çox yazarların əsərlərində xüsusi ilə mövzu edilir.. Hətta digər irqlərin sərgərdələri,ədəbiyyatçıları və səyyahları da bunu qeyd edir.
Qədimdə də Türklərin ən əsas özəlliyi savaşcı kimlikləridir. Bu kimliyi türklərə aid olduğunu başqa irqlərdə təsdiqləyir. Yaşayış tərzləri,coğrafi təsirlər və təcrübələri bu kimliyi qazanmalarında əsas ünsürlər olmuşdur.
Əski türk dastanı olan Dədə Qorqud dastanında Türk mədəniyyət tarixi baxımından ən qiymətli tərərflərindən biri də,alp(savaşcı) tipinin necə yetişdirildiyini göstərən səhnələrin əks etdirilməsidir.Hər mədəniyyət şəkli özünü yaşadacaq insan tiplərini yetişdirir.Bunun üçün bəzi müəssəsələr yaradır.Köçəri toplumlarda bu funksiya(rusca)- işləm örf və adətlər tərəfindən saxlanır.(1)Dədə Qorqud Kitabında da bir gənc alp (savaşcı)da olması gərəkən özəlliklər atasözləri və qəlib ifadələr şəkilində sıralanmışdır. Buna görə alp( Türk savaşcı); təkəbbürlük eyləməməli, gönlünü yücə tutmalı,qara polad öz qılıncını çalmalı, malına qıymalıdır. Ama oğul süfrə çəkməyi atadan görməlidir .Oğul da ata adını yorutmalıdır. Kazılık ata ər minməli,çalup kəsər öz qılıcı ər çalmalıdır .Ərin evinə qonağı gəlməli,ər yalan bilməməlidir.(2)Burda iki cür özəllik diqqət çəkir. Birisi təvazu,dürüstlük,cömərtlik,qonaq sevərlik kimi xarakterlərə dayanan özəlliklərdir ki, bunlar hekayələrdə əsasən "ərdəm" sözü ilə ifadə edilməkdədir. Digəri isə qazılı ata minmə,çapul kəsər öz qılıcı istifadə etmə kimi fiziki özəlliklərdir.Bunlarda "hünər" qavramı altında toplanmaqdadır.Bir birindən ayrılmaz biçimdə qarşımıza çıxan bu özəlliklər,Oğuz alpının "hünərli " və "ərdəmli" olması gərəkdiyi sonucunu ortaya qoymaqdadır.(3)
Türk milləti hər zaman özünə məxsus bir savaş mədəniyyət meydana gətirmişdir.Qurduğları ordular istifadə etdikləri silahlar daima digər qövmlərə örnək təşkil etmişdir.Qədimdə də irqimizin yaşadığı dönəmdə özləri ilə boy ölçəbiləcək yetənəkdə və texnalogiyada ordu anlayışının olmaması uzun zaman əsgəri zəfərlərinin daimi olmasına səbəb olmuşdur.Həm də bu zəfərlərin əsası güclü hərb startejilərinə sahib olmamız olmuşdur.Eski türklərdə ordu xalqdır,xalq ordudur.türklərdə əsgərlik məslək deyil,bünyədə olması gərəkən bir xüsusiyyət olmuşdur.(4).Qeyd etdiyimiz kimi qədim türklərdə ordu,toplumun digər kəsimlərindən ayrı düşünülməyən qurumdur.Tarixə səhnə olan bir çox savaşda millət tək vücud halında savaşar ,düşmanı dəf edər ve sonra günlük həyatlarına davam edərlərdi(5)Türklər əsgərliyi və savaşmağı müqəddəs saymışdır. Türklərdə ordudan qaçanların və vətənə xəyanət edənlərin cəzası ölümdür.Ancaq savaşın məşru olmadığı barış hallarında qılınc çəkən ölüm ilə cəzalandırılmışdır.(6)Qədimdə Türklərin digər ordulardan fərqli olaraq 3 yön təsbit edilmişdir :Türk odusu ücrətli deyildir,Türk ordusu daimidir,Türk ordusunun təməli süvarilərdən təşkil edilir.(7)
Sizlərlə qədimdə irqimizin savaşcı kişiliyindən və ordunun necə bir qurum olduğundan qısaca bəhs etdim.Bəs Türklər niyə? və nə üçün? savaşarlardı .Cavab olaraq: "vətən,yurd,millət və namus üçün savaşirlar" deyə ağlınızdan keçirdiyinizi bilirəm və bu belədir. Bizdə Vətən ,yurd və toprağ anlayışı digər irqlərə görə fərqlidir və qədimdə də fərqli olmuşdur . Bizlər üçün vətən yəni yurd müqəddəsdir, uğruna ölünür və öldurulur.Vətən torpağı satılmaz və hədiyyə edilməz.Bizlər tarix boyu vətənimiz üçün savaşmışıq.Bizə vətən ,yurd,toprağ sevgisi atalarımızdan qalmışdır. Nece ki,Mete xan ondan torpaq istəyən çinlilərə cavabında "torpağ vətənin malıdır və dövlətin malı başqasına verilməz". Yurd əxlaqı qədim Türklərdə çox güclüdür.
" Ey Türk oğlu!Dilinin heç bir sözünü dünyanın heç bir dilinə,bir ovuc torpağını dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmə! Onu qoru və gələcək nəsillərə ötür! " Türk Hökümdarı Şah İsmail Xətai.
Heç bir türk eli və ulusu üçün canını və ən sevdiyi şeyləri fəda etməkdən çəkinməz.(8) Eski Türklər yurdlarına bağlıdırlar.Onlar ancaq hür və müstəqil yaşaya bildiyi torpağı vətən saymağda ( Türk tarixində müxtəlif türk zümrələrinin ayrı vətənləri bundan irəli gəlir) fəqət bu şərtlərin mövcud olmadığı ərazini asan tərk edəbilirlər.(Türklərin köçlərinin digər bir səbəbi).Qısaca Türk kültüründə vətən,Türk tuğlarının və ya bayrağının dalğalandığı yerdir.(9)
Sizlərə digər millətlərdən olan tarixi şəxiyyətlərin biz türklərlə əlaqədar söylədiklərini xatırlatmaq istərdim:
"İnsanları ucaldan iki böyük məziyyət vardır: erkəyin cəsur,qadının namuslu olması.Bu iki məziyyətin yanında həm ərkəyi,həm qadını şərəfləndirən bir məziyyət daha vardır.Bu gərəkdiyində tərəddütsüz canını fəda edəbiləcək qədər vətəninə bağlı olmaq.Türklər bu məziyyətlərə və fəzilətlərə sahib qəhrəmanlardır.Bu səbəbdən Türklər öldürülə bilərlər,lakin məğlubedilə bilməzlər" Napoleon Bonaparte-Fransız İmparatoru.
"Silahlı millətin ən canlı örnəyi Türklərdir.Onlar ata minər kimi oturar,kəşfə yollanan əsgər kimi oyanıq gəzərlər"Moltke(10)
"Türk orduları daha çox savunma məqsədinə yönəlik olur.Ama təbii ki, özlərinində bildikləri və çox zaman etdiklər hücumlara ,basqınlara qarşı hər zaman hazırlıqlı olmuşlar.Ordu surlar arxasında qorunmasa da, çox sayıda gözətləmə və kəşfiyyat qalalarından yararlanmışlardır (11)
"Savaşın zövqünü almaq istəyən hər kəs Türklərlə savaşmalıdır."La Martine
"Türklər ölməyi bilirlər həm də yaxşı bilirlər.Mən də ölməyi bilən bir millətin yenilməyəcəyini biləcək qədər təcrübəliyəm.Burda heç yoxdan ordular qurmaq və bu orduları ölümə sürükləmək mümkün.Bu imkanlardan bo-bol faydalanıram.Fəqət, meydana gətirdiğim orduları səndələtən bir əngəl var:Türklərin yaşayan xətirələri!Üç-dört yüzil öncə hər qüdrəti və hər milləti yenən Türklər,indi də silinməz xatirələriylə hər təşəbbüsümü səndələtirlər.Həmən hər ürəkdə bu qorxunu sezirəm.Demək ki yalnız Türkləri deyil, onların tarixini də yenmək lazımdır.Bu durumda mən,Türklərin düzinələrlə milləti idarə etmələrindəki sirri də anlayıram.Onlar millətləri bir kərə yenirlər, fəqət qazandıqları zəfərləri ruhlara və nəsillərə nəqş edəbilirlər" M.Montecuccoli (Avusturyalı Komutan).(12)
Digər millətlərdən olan insanlar belə etiraf edir türklərin cəsarətini, savaşçılığını və doğuşdan əsgər kökənli olduğunu.Bizlərin tarix boyu hür yaşamaq həyatımızın əsası olmuşdur. Azərbaycan türk yurdumuzun Sovet dönəmində ruslar tərəfindən "xalqların qardaşlığı" adi ilə işğal edildiyi hər birimizə məlumdur.Rusların bu safsatası sadecə xristian qardaşlığı idi. Əks halda bu qardaşlığı Güney Azərbaycandakı Türklərlə və Türkiyəli Türklərlə də qurardıq.Bu siyasətlə biz türklərin milli kimliyini,torpağını.dilini əlimizdən aldılar.Bizim torpağımızda,yurdumuzda qondarma "ermənistan" adlandırdıqları ölkəni yerləşdirdilər. Bu qardaşlıqda sadəcə ermənilər və ruslar qazanclı çıxdılar.Bizlərə tariximizi ,atalarimizi unutdurdular, yurdumuzu öz mülkləri zənn etdilər.Tarixi torpaqlarımızı bizə unutdurmaq istədilər. Bunun səbəbi rusların türklərin tarixini gözəl bilməsi idi.Tarix boyu öncədən DƏ qeyd etdiyim kimi ,türklərdə ordu xalq və xalq ordu idi. "Hər türk əsgər doğular "deyilirdi.Bizlər vətən torpağı üçün ölməyi və öldürməyi gözə alacaq qədər cəsarətliyik. Mustafa Kəmal Atatürkün " Vətən torpağı müqəddəsdir və qədərinə tərk edilməz" (13)sözləri hər zaman türk milləti üçün əsasdır.Tarix boyu torpağımızda düşmanları yaşatmadıq və yaşatmayacayıq. Allaha c.c sükürlər olsun ki,artıq həm ruhən, həm də düşüncə baxımından özləşmiş ,özümüzə dönmüşük.Türk millətinin vətən sevgisi başqadır.Bizlərdə şəhit olmaq şərəfdir.Bizim analarımız qədimdə övladlarını əsgər göndəriyi zaman əlinə və ya saçının önünə xina çəkərlərdi ki, bu hal Vətən uğrunda şəhit olmalarını gözə aldıqlarına işarə idi .Vətən uğrunda erlərini,oğullarının şəhit olması ,qurban olması analar üçün şərəfli bir hal olmuşdur hər zaman.
"" Bayraqları bayraq yapan üstündəki qandır,Torpaq egər uğrunda ölən varsa vətəndir." Mithat Cemal Kuntay. Dillər əzbəri olan və hardasa biz türklərin ata sözü ola biləcək bu misralar əslinəd hər şeyi izah edir. Bəli bizim şanlı türk bayrağızımızın üstündə şərəfli şəhidlərimizin qanı var və torpağlarımız onların qanı ilə yoğrulub.Bu bayrağın və torpağın qədrini ,dəyərini bilmək bizim boynumuzun borcudur.Əks halda manqurdlaşmış ,vətən torpağını satan, insanlıqdan nəsibini almamış bir varlıq halına gələrik.Hər birimiz qədimdə olduğu kimi əsgər olmalıyıq ,cinsiyyət fərqi olmadan.Qadınlarımızda savaşmağı öyrənməli türk yurdunun və türk millətinin namusunu şərəfini qorumaqdan geri qalmamalıdır.Unutmayin hər türk əsgər doğular və bu hər daim belə olmalıdır.Bizim bayrağımız da,torpağımız da şanli və dəyərlidir.
Hər bir Azərbaycan Oğuz Türkü müharibə şəraitində yaşadığını unutmamalıdır.Hər ay sərhətdən şəhid xəbərləri gəlir .Biz bir şəhit oluruqsa ,düşmənin 10 əsgərini məhv edirik ,bunu bilirik.Ama unutmayın qanımızın son damlasına qədər savaşmaq bizim həm atalarımıza həm də bu torpağa olan borcumuzdur. Axi bizim yurd əxlaqımız var.Bizlər şanlı türk millətiyik və tarixə nam salmışıq.Bu nama yaraşan cəsarətimizi bütün dünyaya göstərməyin zamanıdır.Nə mutlu türkəm deyənə !Artıq gün Türkün günüdür.
İstifadə edilən mənbələr:
1.KAPLAN, Mehmet (2007), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 - Tip Tahlilleri, Ġstanbul: Dergâh Yayınları.
2.ERGİN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
3.DUYMAZ, Ali (2000), “Dede Korkut Kitabında Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi ġöleni Bildirileri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları
4.yenidən ergenkon.com.
5.Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul:Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Vilh. Thomsen : Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü- İlk Bildiri- Çözülmüş Orhon Yazıtları, Ç. Vedat Köken, TDK yay. Ankara 1993.s 67
6.Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Milli Kültürü. Ankara:Ötüken Yayıncılık.
7.Gömeç, S. (1997). Kök Türk Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları.
8.GÖKALP, Ziya (2005a). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Akvaryum Yayınevi
9.Dr.prof.İbrahim Kafesoğlu(Türk Milli KÜLTÜRÜ)(Ülke)
10.turkish-media.com.Bilgekagan. Türkler hakkında söylenenler(BENSÖYLEMED..
11.Roux, J.P. (1997). Türklerin Tarihi. İstanbul:Milliyet Yayınları.
12.turkish-media.com.Bilgekagan. Türkler hakkında söylenenler(BENSÖYLEMED
13.DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE SAVAŞÇI EĞİTİMİ Lütfü Kerem BAŞAR*
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)